Hz. Peygamberimiz (s.a.v) (Selam ona ve ehline olsun) dan yerine geçen yöneticilere halife denmiştir. Kelime manası sonradan gelen manasında kullanılsa da İslam adına ülkeyi yöneten olarak bilinmektedir.

559

Hz. Peygamberimizden sonra yerine sırayla
Hz. Ebubekir: (632-634)
Hz. Ömer: (634-644)
Hz. Osman (644-656)
Hz. Ali (a.s.) (656-661)
Hz. Hasan (a.s): 

*   Bu dönemde Ebubekir,’in halife seçilmesiyle başlar, ardından Hz Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali (as.) sırayla halife seçilmişlerdir. 
*   Bu döneme Hulefa-i Raşidin Devri de denir. Halife’nin kelime manası; öncekinden görevi alıp yürüten anlamında kullanılmıştır. 
 
   HZ. EBUBEKİR DEVRİ (632-634)
*   Yalancı peygamberler ve zekât vermeyenlerin isyanı bastırılmıştır.
*    Bütün Arabistan'da dini ve siyasi birlik yeni¬den kurulmuştur. Hire Beyliği fethedilmiştir.
*  İslam ordusu Şam’ı alır.
*   Ecnadeyn Savaşı'nda (634) Bizans ordusu yenilgiye uğratılmıştır.

ECNEDEYN SAVAŞI: Peygamber Muhammed (sav)’in ölümünden sonra Halife olan Ebu Bekir, Arap kabileler arasında başlayan isyanı Ridde Savaşlarıyla bastırması ve iç karışıklıklarla uğraşmasını fırsat bilen Bizans ordusu 80.000 bir ordu ile Suriye topraklarına yürüdü.
Bizans imparatoru Herakleios Theodoros komutasındaki orduyu Filistin’e gönderdi. Bölgede dağınık halde bulunan Arap orduları Halid bin Velid komutasında toplandı. 22.000 kişiden oluşan Müslüman Arap ordusu, Bizans ordusunun üzerine yürüdü. İki ordu Ölüdeniz’in batısındaki Ecnadin mevkisinde karşılaştı. Bizans Ordusu burada ağır bir şekilde yenildi. 
Yapılan meydan muharebesi Müslümanların zaferle sonuçlanması karşısında Herakleios Theodoros ordusunu önce şama Şam‘a ardından da Antakya’ya çekti.  
Bizans ordusunun çekilmesinden sonra Müslümanlar Filistin topraklarını kısa bir direnişten sonra zorlanmadan aldılar. 

Not: Savaşlar sırasında birçok hafız şehit olduğundan Kur'an-ı Kerim kitap haline getirilmişti.

 HZ. ÖMER DEVRİ (634-644)
*   Yermük Savaşı'nın kazanılmasıyla (636) Suriye'nin fethi tamamlanmıştır.
*    Halep, Antalya ve Kudüs fethedilmiştir. (637)
*   Hz. Ömer devrinde İranlılarla yapılan ilk savaşta (Köprü Savaşı) Müslümanlar yenilmiştir(634).
 *   Müslümanlar Kadisiye (637), Celula ve en son Nihavent Savaşı'nda İranlıları yenilgiye uğratmış ve İran toprakları fethedilmiştir.

NOT: Müslümanlar İran'ın fethiyle Horasan sınırına ulaşmış ve Türklere komşu olmuşlardır.

*   642'de Mısır'ın fethini tamamlamıştır.
*   Bu dönemde Bingazi ve Trablus da fethedilmiştir.
 Hz. Ömer Devri özellikle İslam Devleti’nin örgütlenmesi açısından oldukça önemlidir.
Bu dönemde;
İlk düzenli ve daimi ordu kuruldu.
Cünd denilen ordugâh şehirler oluşturuldu.
Ülke yönetim birimlerine ayrıldı
İkta sistemi uygulandı.
Hicri takvim kullanılmaya başlandı.
Beytü'l-Mal (Devlet Hazinesi) oluşturuldu.
 
HZ. OSMAN DEVRİ (644-656)
Hz. Ömer’in önerdiği altı kişi arasından seçilir. Halifeler arasında aşırı zenginliği ve soyunu korumasıyla tanınır. Devletin toprağından ve hazinenin gelirinden, soyundan olan Emeviler’e büyük paylar verir. Bu durum, Müslümanlar arasında hoş karşılanmaz. Sonunda ayaklanmalar çıkar ve Hz. Osman şehit edilir. Dönemin önemli olayları:
*   Bu dönemde Bizans'la önemli mücadeleler yapılmıştır.

*   Doğuda ilerleyen Müslümanlar Harzem ve Horasan'ı ele geçirmiş ve Türklerle karşı karşıya gelmişlerdir. Hazar Türkleriyle yapılan savaşta İslâm Ordusu yenilmiştir.
*    Libya'nın geri kalan kısımları ve Tunus ele geçirilmiştir.
*   İlk İslam donanması oluşturulmuştur.
*   Akdeniz'deki adalara sefer düzenlenmiş ve Kıbrıs fethedilmiştir.
*    İlk deniz savaşı 655'te Bizans'la yapılmış ve Bizans donanması yenilgiye uğratılmıştır.
*    İslam fetihleri geniş bir coğrafyaya yayıldığından, tartışmaların önlenmesi amacıyla Kur'an-ı Kerim çoğaltılmıştır.
*    İslam tarihindeki ilk iç karışıklıklar bu dönemde çıkmıştır.
*   Ayaklanmalar Hz. Osman'ın şehit düşmesiyle neticelenmiş ve İslam dünyasındaki huzur¬suzluk artmıştır.
 
 HZ. ALİ DEVRİ (656-661)
III. Halife döneminde başlayan iç karışıklıklar Hz. Ali döneminde de sürmüştür. Bu durum Hz. Ali döneminde iç savaşlara neden olmuştur. İç karışıklık ve isyanlardan dolayı Hz. Ali dönemi dış fetihler durmuş ve Hz. Ali'nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi sona ermiştir. Bu dönemde Cemel Vakası, Sıffin ve Nehrivan savaşları yapılmıştır. Bu savaşlar bir iç savaştır. Bundan dolayı dış fetihler yönünden durgun geçmiştir. 

     Halifeler içinde en aydın ve hoşgörülü olan Hz. Ali’dir. Ensar ve Muhacirler Hz. Ali’yi halife seçerse de Emevi ailesi ve Hz. Muhammed’in eşi Ayşe, Talha ve Zübeyr buna karşı çıkmıştır.
Bunun üzerine Cemel Vakası olayı meydana geldi.

Cemel Vakası (Deve Olayı):  Bu savaşa  "Deve Olayı" da denir. Arapça bir kelime olan "Cemel" Türkçe karşılığı "Deve" demektir. Talha, Zübeyr ve Şam Kuvvetleri'nin Hz. Ali'ye karşı başlattıkları isyan Cemel Savaşı'na neden oldu. Savaş Hz. Ayşe'nin devesinin yanında vuku bulduğundan bu savaşa Cemel Vakası denilmiştir. 656 yılında yapılan bu savaşı Hz. Ali kazanmıştır. Talha ve Zübeyr bu savaşta öldürüldüler. Hz. Ali, kadınlara erkek askerleri kıyafeti giydiderek kadın askerlerin eşliğinde Hz. Ayşe annemizi, Medine'ye güvenli bir şekilde gönderdi.  Kendisi de Küfe'ye giderek devlet merkezini Medine'den Kufe'ye taşıdı.
 

Sıffin Savaşı ve Hakem Olayı:  Hz. Osman döneminde çıkan isyan sırasında Muaviye'den  yardım istenmesine rağmen Muaviye bu duruma kayıtsız kalmıştı. Hz. Ali Haşimi oğullarını Hz. Osman'ı savunmak için yardıma göndermişti. Ama isyancılar evin arka tarafından duvarı delerek Hz Osman'ın evine girmiş ve Hz. Osman'ı öldürmüşlerdir. 

 Hz. Ali halife seçildiğinde Hz. Osman döneminde Şam'a vali olarak atanan Ebu Sufyan'ın oğlu Muaviye Hz. Ali'nin halifeliğini tanımadı. Hz. Osman'ın şehit edilmesinden Hz. Ali sorumlu tutuldu. Hz. Osman'ın kanlı gömleği bayrak yapılarak katillerin bulunması için Hz. Ali üzerinde baskı kurmaya çalışıldı. Hz. Ali de Hz. Osman döneminde yardım isyanları bastırmak için yardım çağrısına kayıtsız kalarak emir dinlemeyen Muaviye'yi görevden almış ama Muaviye tekrar emir dinlemeyerek görevinden ayrılmamıştı. Bu durum İslam devleti'nin ikiye  bölünmesine neden olmuştur. Böylece Sıffin'de Muaviye taraftarları ile Hz. Ali taraftarları karşı karşıya gelmiş ve bu iç savaş oldukça uzamış ve Muaviye taraftarları tam da yenilip ordudaki askerler kaçışmaya başlayınca, Muaviye zaman kazanmak ve orduyu tekrar toplamak amacıyla Amr bin Asın fikri olan Kur'an sayfaları Askerlerin elindeki mızrak uçlarına geçirilerek, bu Kur'an aramazıda hakem olsun diyerek Hz. Ali taraftarındaki askerleri savaştan caydırmaya çalıştılar. Hz. Ali ne kadar da bu hiledir demişsed de ordudaki askerler Hz. Ali'yi dinlemeyerek fazla kan akmaması gerekçesi ile Muaviye'nin  teklifini kabul ederek anlaşma yoluna gittiler. İşte bu olaya "Hakem Olayı" denir. Hakem olayında Amır bin As anlaşmayı tamamen çıkmaza sürüklemesine neden olmuştur. 
*   Hakem Olayı Müslümanların üçe bölünmesine yol açmıştır.
1. Hz. Ali taraftarları
2. Maviye taraftarları
3. Hariciler

Nehrivan Savaşı: Hariciler Nehravan denilen yerde toplanarak hem Hz. Ali'ye hem de Muaviye'ye karşı isyan başlattılar. Hariciler, Hz. Ali tarafından Nehrevan Savaşı’nda yenilgiye uğratılmış ve büyük bölümü yok edilmiştir. Savaş sonrasında ibn. Mülcem isminde bir harici Hz. Ali Ramazan ayında sabah namazını kılmaktayken bir suikastla Hz. Ali Şehit etmiştir.

*    Hz. Ali bir harici tarafından şehit edilmiştir. Hz. Ali (a.s)'ın yerine Hz. Hasan halife seçildiysede bu Şam valisi Muaviye tarafından kabul edilmedi. Hz. Hasan ile Muaviye arasında çıkan savaştan Bizan tehlikesi nedeniyle Hz.Hasan savaştan çekildi. 
*   Hz. Hasan'ın Muaviye'nin halifeliğini tanıması ile Dört Halife Devri  sona erdi ve Emeviler Devri başladı.

Soru:   Hz. Ali dönemi diğer halifelere göre dış fetihler yönünden durgun geçmesinde, içerde hangi  siyasi olaylar neden olmuştur?    Cemel Vakası (Deve Olayı); Hz. Ali ile Talha, Zübeyr ve Hz. Ayşe arasında olmuştur Nehrivan Savaşı, haricilerle olmuştur.   Sıffin Savaşı; Şam valisi Muaviye ile Hazreti Ali arasında olmuş savaş hakem olayı ile daha da çıkmaza girmiştir.      Yukarıdaki bu iç karışıklıklar nedeniyle bu dönemde dış fetihler yönünden durgun geçmiştir?

SLAYT İÇİN LÜTFEN ÜZERİNE TIKLAYIN