Harzemşahlar; Ceyhun ırmağının Aral gölüne döküldüğü yerin güney kesimleri Harezm (Harzem) adıyla anılır.

HARZEMŞAHLAR (1097-1231)

• Merkez :   Gürgenç, Kurucu :  İl-Arslan,

Ceyhun ırmağının Aral gölüne döküldüğü yerin güney kesimleri Harezm (Harzem) adıyla anılır. Öteden beri burada hüküm sürenlere Harzemşah denilmiştir. Harzemşahlar sülâlesinin atası Anuş-Tegin isminde, Begdili Türk zümresine mensup bir kişidir. Anuş- Tegin Selçuklu Sultanı Melikşah'ın saray hizmetinde bulunuyordu. Oğlu Kudbeddin Muhammed, Selçuklulara bağlı kalarak, Harzemşah unvanı ile bu bölgenin valiliğini üstlenmiştir (1097–1128). Daha sonra başa geçen Atsız ve İl-Arslan devirlerinde hem Irak Selçukluları hem de Kara-Hıtaylarla mücadele edildi. Nitekim İl-Arslan, Sultan Sencer'in ölümü üzerine bağımsızlığını ilân etti (1157).

Harzemşahların en büyük hükümdarı Alaaddin Tekiş'tir (1172 -1200). Alaaddin Tekiş, Kara-Hıtaylar'ı, yendi. Harzemşahlar kısa sürede sınırlarını Doğu Anadolu'dan Maverâünnehir'e kadar genişlettiler. Âdeta Selçuklu devletinin vârisi oldular. Karahanlı ve Karahıtay devletlerine son verdiler. Ancak bu parlak dönem uzun sürmedi. Sultan Muhammed döneminde Harzemşahların Otrar Şehrinin Valisi, Moğolların bir kervanına el koyması ve Moğol elçilerini öldürmesi üzerine Moğollarla girdiği savaşta yenildi.1220'de bütün ülke Moğolların istilâsına uğradı. Sultan Muhammed’in yerine geçen Celâleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat ‘la Moğollara karşı ittifak yaptı. Daha sonra Anadolu’ya girerek Ahlat şehrini ele geçirmesi üzerine Türkiye Selçukluları ile yaptığı Yassı Çimen savaşını kaybetti. Bu savaştan sonra zayıfladı ve devleti yeniden toparlamak için uğraştıysa da başarılı olamadı. Ölümü üzerine Harzemşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı (1231).