Türklerde Devlet ve Toplum Yapısı Geleneği

İLK TÜRK DEVLETLERİ

(ESKİ TÜRKLER)

     -Asya Hun Devleti

    -Avrupa Hun Devleti

-I. Göktürk Devleti

-II.Göktürk Devleti

-Uygur Devleti

-Diğer Türk Devletleri

ASYA HUN (BÜYÜK HUN) DEVLETİ

    Tarihte bilinen, Türklerin Kurduğu ilk devlet Asya Hun Devletidir. Çin kaynaklarında Avrupalıların Hunlar dedikleri Türk tarihi MÖ 1000 yıllarına kadar uzanır. Çin kaynaklarında Asya Hunlarının adı tarihte ilk olarak MÖ 318 yılında Hiyong-nu adını verdikleri Hunlar, Kuzey Şansi Savaşı’nda ve bu savaşın sonucunda yapılan antlaşmada geçer. Hunların bilinen ilk hükümdarı; Teoman’dır. Teoman MÖ 220’de başa geçerek dağınık Türk boylarını topladı ve Çine’e akınlar düzenledi.

     Teoman, Orhun ve Selenga ırmakları ile Ötüken çevresi ve Karakurum bölgelerinde dağınık durumda yaşayan Hun boylarını bir yönetim altında toplamış, Ötüken’i merkez yapmıştır.  Çin’in iç karışıklıklarından yararlanarak bu lkeye akınlar düzenlemiştir. Yaptığı akınlar sonucunda Çin topraklarının bir kısımını ele geçirmiştir.

     Çinliler MÖ 214 yılında Hun akınlarını önlemek için Çin Seddi’ni tamamlamışlardır. Çin seddinin boyu 9 metre ve kuleler ise 12 Metredir. Çin Seddi Çin’in doğusundaki Sarı Deniz kıyılarından balayış Orta Asya içlerine kadar doğu-batı doğrultusunda 2400 km boyunca uzanan bir duvardır.

Çinli bir tarihçi “Çin Seddi’nin inşasında binlerce esir ve sürgünün hayatını kaybettiğini yazmıştır.

Bilgi Notu: 224’te İran’da Sasani Devleti kuruldu. 271’de Çin’de manyetik pusula kullanılmaya başlandı. 285’te Konfüçyüsculuk Japonya’ya yayıldı. 300’de Asya Hun Devleti Çin İmparatorluğu’nun egemenliğine girdi.

 

    Mete Devri; (209-I74)

Teoman’ın ölümünden sonra tahta çıkan Mete Han zamanında, Hun Devleti  en parlak dönemini yaşamıştır. Tanhu (Şan-yu) unvanıyla devleti yöneten Mete, Moğol kökenli Tunguzlar ve Yüeçiler ile mücadele ederek doğu sınır güvenliğini sağlamıştır. Çin’i yenerek ipek yolunun kontrolünü eline geçirdi. Mete (Oğuz), Çin İmparatorluğunu yenilgiye uğratarak Çin’in isteği üzerine (MÖ 200) bir antlaşma yaptı. Bu antlaşmaya göre;

1. Çin kuzeyde bir kısım toprakları terk ederek Asya Hun Devleti’ne bırakacak

2. Her yıl yiyecek ve ipek ve vergi ödemeyi kabul etmiştir.

  Mete’nin üç hedefi vardı:

-Çin’i sürekli baskı altında tutmak

-Askeri teşkilatlanmayı kurmak.

-İdâri ve siyasi alanda güçlü bir devlet kurmak

Not: Dünyada ilk defa onluk sisteme göre askeri teşkilatlanma Mete(Oğuz) tarafından kurulmuştur.

     Mete, Çin’in dışarıdan yönetilemeyeceğini anladığı için böyle bir yolu uygun bulmuştur.

    Mete kısa zamanda Asya’daki Türk boylarını bir yönetim altına alarak sınırlarını doğuda Kore’ye, Batıda Aral Gölü’ne, kuzeyde Baykal Gölü’nden güneyde Tibet ve Karakurum dağlarına kadar uzanıyordu.

    Mete Han Türk kavmine millet olma şuurunu kazandırdı.

    Mete’nin ölümünden sonra yerine oğlu Ki-ok geçti (MÖ 174-160). Ki-Ok’un Çinli prenslerle evlenme istekleri yüzünden tavizler vermiştir.  Çinliler ipek yolunun kontrolünü ele geçirmek için; içten bölmeye çalışmışlardır. Ho-hanyeh, Çin imparatorunun yardımıyla hükümdar oldu. Kardeşi Çi-Çi onun hükümdarlığını tanımadı. Taht mücadelelerini kışkırtmışlar sonucunda MS 48’de Güney ve Kuzey olmak üzere ikiye bölündü. Güney Hunları MS 150 Batı hunları ise MS 216’da Çinler tarafından yıkılmışlar.

     TÜRKLERDE DEVLET VE TOPLUM YAPISI GELENEĞİ:

  -Türkler tarih boyunca ordu-millet özelliğini taşımışlardır.

  -Tarihte ilk onlu sisteme dayalı ordu Mete Han tarafından kurulmuştur.

  -Savaşlarda Turan-Bozkır Hilal Taktiği kullanılmıştır.

  -Türkler, devlete barış anlamına gelen “il” adını vermişlerdir.

  -Bağımsızlığa önem vermişler ve bağımsızlıklarını kaybettiklerinde göç ederek bağımsızlıklarını yaşayabilecekleri topraklara yönelmişlerdir.

  Unvanlar: -Türk hükümdarları; “han, hakan, kağan, tanhu ilteber, idikut, şanyü” gibi unvanlar kullanmışlardır.

 Kut İnancı:  -Devleti yönetme yetkisi Tanrı tarafından hükümdara verildiğinden bu yönetme yetkisine “kut” denirdi. Bu kan yoluyla erkek çocuklarına geçerdi. Buna “veraset sistemi” denmiştir.

   -Veraset sisteminden dolayı taht kavgaları çıkmış kurulan devlet kısa sürede yıkılmıştır.

    Kutun Geri Alınması İnancı:

  -Hükümdarın çıkan isyanları bastıramaması, yaptığı savaşlarda yenilmesi veya döneminde çıkacak kıtlık nedeniyle “kut” geri alındığına inanılır ve bu yüzden hükümdar kurultay tarafından tahtan indirilirdi.

Yabgu: Devletin batı kanatı hükümdara yakın biri tarafından yönetilirdi, buna yabgu denilmiştir. Yani devlet yönetiminde hükümdardan sonra en yetkili yöneticiye yabgu denilmiştir.

Tekin (tigin): Hükümdar çocuklarına tekin veya tigin denir ve boy veya oymaklara yönetici olarak gönderilirdi.

 Aygucu: Hükümdar olmadığında kurultaya başkanlı eden devlet yöneticisi

     Katun (Hatun)

 Hükümdar eşlerine katun denirdi ve Hatun devlet yönetiminde hükümdara yardımcı olurdu. Hatunun ayrı sarayı ve askerleri vardı. Hükümdar sefere çıktığında elçileri kabul eder devletle ilgili meseleleri çözer ve şehrin güvenliğini sağlardı. Eski Türklere göre Han ile Hatun gök ve yerin evladıdır. Kadının yeri yedinci kat göktür.

Türk destanlarında “Ak Ana” adı ile anılan katının ilham verdiği anlatılmaktadır.

Ünlü Arap gezgini İbn-i Batuda; Türklerin kadınlara erkeklerden daha çok önem verdiği vurgulanmaktadır.  

    Türklerde Sosyal Hayat

 Türklerde sınıf farklılığı görülmez toplumun en küçük yapı taşına

-Oğuş (aile) denirdi. Ayrıca ailelerin bir araya gelmesiyle

-Urug (Sulale)

-Boy

-Bodun (Millet) ten oluşurdu.

Töre (Sözlü Hukuk) : İlk Türk Devletlerinde toplumsal ilişkiler, sözlü hukuk kuralları olan törelere göre düzenlenmiştir.-Ülke hükümdar tarafından “töre”ye göre (Gelenek-görenek) yönetilmiştir.

Türkler konar-göçer ve atlı-göçebe tarzı bir yaşam sürmekteydiler.

Yazın yaylaklarda kışın ise daha sıcak yerler olan vadi ve ovalarda yaşamlarını sürdürdükleri yerlere kışlak denirdi.

Gıda ve Beslenme:

Kısrak sütünden içtikleri kımız, süt, yoğurt, peynir, at ve koyun eti ile beslenirlerdi. Konserve ve kurumuş et de Türklerin tükettiği besinlerdendi.

Giyecek:

Yün, deri, kürk gibi hayvan ürünlerinden yapılan giysiler giyerlerdi.

  Hükümdarın Görev ve Yetkileri:

 -Töreye göre hükümdarın görevi; adaletli olmak, halkın huzur ve refahını, ülkenin bayındırlığını ve güvenliğini sağlamaktı.

  -Eski Türk toplumunda sosyal yaşamın en önemli öğesi aile idi. Tek eşle evlilik geleneği vardı. Kadın-erkek eşit haklara sahipti.

    Devlet Yönetiminde İkili Teşkilat:

  Türkler ilk devlet teşkilatlanmasını Asya Hun Devletinde Mete Han tarafından düzenlenmiştir. Ülke doğu, batı veya sağ sol şekilde farklı iki idari birime ayrılarak yönetilmiştir.

    Eski Türklerde Dini İnanç:

  -Türkler ölümden sonra yaşama inanmışlardır. Bu nedenle ölüleri ve değerli eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir.

  -Türkler ölen insanlar için “yuğ” adı verilen tören düzenlemişlerdir.

  -Türkler mezarlarının başına “balbal” adı verilen taşlar dikmişler. Bu taşlar savaşta öldürdüğü düşman sayısını temsilen dikilmiştir.

  -Pazrık Kurganı’nda dünyanın en eski halısı bulunmuştur. Yine bir kurgandan Altın Elbiseli Adam heykeli bulunmuştur.

   -Nevruz geleneği ile İlkbahar’ın gelişi ve tabiatın yeniden dirilişi bayram olarak kutlanmıştır.

   Türklerin Tarih Boyunca Yayıldıkları Bölgeler:         

   Türkler, MÖ. 1700’den itibaren değişik zamanlarda orta Asya’dan çeşitli yönlere göç etmeye başladırlar. Türklerin orta Asya’dan göçleri kuzey, güney, doğu ve batı yönlerine olmuştur. M.Ö. 1700’ten itibaren başlayan göçler M.Ö. 1100 yıllarında daha da yoğunlaşmıştır. Bu tarihte Bir kısım Türk boyları; Çin’in Kansu ve Ordos bölgesine, bir kısmı da batıya; Tanrı Dağları ve Kazakistan ile Aral gölünün güneyine kadar ilerlediler.

  Yakut ve Çavuşlar, Sibirya’ya doğru göç ederken Çuvaşlar ise Ural dağlarının güneyine yerleştiler.

    Milâttan sonraki göçler ise daha çok güneye (–Çin’e-) ve batıya (Avrupa ve Balkanlara) doğru olmuştur. Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Peçenekler, Kumanlar ve Oğuzlar Batıya doğru göç etmişlerdir.

     Göçlerden Sonra Anayurdun Durumu:

    Türk topluluklarının çeşitli bölgelere, yönlere yaptığı ve uzun br dönem devam eden göçlere Türk boylarının hepsi katılmadı. Ana yurtta kalan Türler; İrtiş, Selenga ve Orhun ırmakları ile Baykal gölü dolaylarında varlıklarını sürdürdüler ve burada büyük devletler kurarak Türk kültürünü devam ettirdiler. (Hunlar, Göktürk ve Uygur Devletleri)