UYGURLAR
Uygurlar (744 -840)
Ünite Konuları: (Görmek İçin Tıklayın)
UYGURLAR (744 -840)
Kutluk devleti’ni yıkan Uygurlar, Türk topluluklarını egemenlikleri altına alarak Uygur devletini kurdular.
Kök Türklere bağlı olarak Orhun ve Selenge ırmaklarından Aral Gölü’ne kadar uzanan bölgede yaşayan Uygurlar, 744 yılında Karluk ve Basmillerle birlikte Kök Türkleri yıktılar ve Ötüken başkent olmak üzere bir devlet kurdular. Daha sonra Ordu Balkı (Ordu Kenti) denilen Karabalgasun’u bakent yaptılar.
İlk kağanları Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
Kutluk Bilge Kül’den sonra yerine oğlu Moyen-Çur Kağan oldu (747-759). Bu dönemde önce batıdaki Türgişler, sonra kuzeydeki Kırgızlar devlete bağlandı.
751 yılında Çin Talas savaşında Araplara yenilince karışıklık içine girdi. Ama Uygurlar bu dönemde bile Çin ili iyi ilişkiler kurdu, Çin İmparatorluğunun isteği üzerine çıkan isyanları bastırmada Çin’e yardımcı oldu. Çin İmparatoru Uygurların yardımlarını karşılıksız bırakmayarak ekonomik yardımda bulundu ve ayrıca kızını Uygur kağanı ile evlendirdi.
Bögü Kağan döneminde de Çin’de meydana gelen karışıklıkların bastırılmasında Çin imparatorluğuna yardım edilmiştir. Bögü Kağan dönüşte Çin’den getirdiği rahipler vasıtasıyla Maniheizm dinin yayılmasını sağladı.
Maniheizm dininin Türkler arasında yayılması Türklerin yaşantısında büyük değişikliklere neden oldu.
Türkler yerleşik hayata geçtiler
Bilim, sanat, edebiyat ve ticarette önemli gelişme ve değişiklikler oldu.
Dini hoşgörü Uygurlar arasında yayıldı.
Burada ticaret ve ziraat sayesinde zenginleştiler.
XIII. Yüzyılda Cengiz Han’ın hâkimiyetini kabul ettiler ve Moğol yönetiminde önemli görevler yaptılar. Kullandıkları yazı Moğollar tarafindan kullanılmıştır.
Göktürklerin çoğunluğu göçebe Türkler teşkil ederken Uygurların çoğunluğu şehir ve kasabalarda yerleşmiş, tarım ve sanatla uğraşan insanlardan teşkil ediyordu. Yaşadıkları yeri bayındır hale getirmişler. Kanallar açarak Tarımı geliştirmişlerdir. Moğolistan'da iken Mani dinini daha sonra ise Buda dinini kabul ettiler- Mani dini hayvan eti yemeyi, yasaklıyordu. Bu durum Uygurların savaşçılık duygularını zayıflattığı gibi, aynı zamanda siyasi, askeri ve sanat hayatları üzerinde de etkili olmuştur.
Uygurların Zayıflamasının Nedenleri:
-Mani dinin hayvani gıdaları yemeyi yasaklaması sonucunda Uygurların mücadeleci ve savaşçı özelliklerin kaybetmesi
-Çin’in Uygurlar aleyhine olumsuz politikalar izlemesi
-Ülkede hanedan değişikliğinin yaşanması
Ağır kış şartlarının etkisiyle çok sayıda hayvanın telef olması ve ekonomik sorunların ortaya çıkması Uygurların zayıflanmasında etkili unsurlar olmuştur.
840 yılında Uygur ülkesine giren Kırgızlar; Ordu-Balık şehrini ele geçirerek Uygur devletine son verdiler. Uygurların bir kısmı Çin’in Kansu bölgesine, bir kısmı Doğu Türkistan dolaylarına yerleştiler.
Uygurlar, Kırgızlara yenildikten sonra yurtlarını terk ederek Doğu Türkistan'a gelip yeni bir devlet kurmuşlardı.
Uygurların Genel Özellikleri:
-Orta Asya'da kurulan Türk devletleri içinde ilk defa göçebe hayattan yerleşik hayata geçmişler. Uygurların yerleşik hayata geçmesinde Mani dininin önemli etkisi olmuştur.
-Uygurlar şehirler kurarak Türk mimarisinin gelişmesine katkı sağlamışlardır.
-Çinliler ile olan ilişkileri sonucunda Türk devletleri arasında ilk kez kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.
-Bilim ve sanat alanlarında önemli eserler vermişlerdir. Mimarlık, resim ve heykel sanatında gelişmeler görülür. Türk mimari sanatında kubbeyi ilk Uygurlar kullanmıştır.
-Çeşitli inançları benimsemişlerdir. Ancak kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ulusal benliklerini korumaya çalışmışlardır.
-Siyasi alandan çok kültürel alanda varlık göstermişlerdir.
-Uygurlar zamanına göre hukuk alanında çok ilerlemişlerdir. Mal edinme, satış protokolü, malı ve eşyayı kiraya verme, ortaklık kurma, evlatlık verme, iş sözleşmesi, köle satışı, vakıfname, vasiyetname, ipotek senedi…gibi dönemden kalan belgeler ele geçmiştir.
Uygurlarda Yazı ve Dil
Uygur alfabesi 3 sesli 15 sessiz olmak üzere 15 harften oluşur.
Uygurlar alfabeyi tüccar olan Soğdalardan alıp geliştirmişlerdir. Uygur yazısı sağdan sola yazılır ve okunur.
Kağıt ve matbaayı kullanan Turfan (Doğu Türkistan) Uygurları, Moğolların Türkleşmesinde, teşkilatlanmasında ve devlet yönetiminde etkili olmuşlardır. Bu devlet sayesinde Uygur yazısı Moğol yazısı haline gelmiş ve birçok Türkçe kelime Moğol diline girmiştir.
Göç ve Türeyiş Destanı Uygurlara aittir.
Kansu Uygur (Sarı Uygur) Devleti:
Çin’in Kansu bölgesine yerleşen Uygurlar, Çin’e bağlı olarak varlıklarını devam ettirdiler. Uygurların yerleştikleri Kansu bölgesinde Budizm oldukça etkindi. Bu nedenle Uygurlar, eski dinleri olan Mani dinini burada uzun süre koruyamadılar. Askeri yönden bir varlık gösteremeyen Kansu Uygurları, daha çok Çin ile ticari ilişkilerde bulundular. Kansu Uygurları 940 yılında Kitanların, 1028 yılında Tangutlar, 1226’da Moğolların egemenliğine girdiler.
Kansu Uygurları günümüzde de Çin’in Kuzey bölgelerinde yaşamaktadırlar.
Not: Kansu şehrinin İpek Yolu üzerinde olması Uygurların ticaretini geliştirmiştir.
Doğu Türkistan
(Turfan) Uygur Devleti:
Batıya doğru göç eden Uygurların büyük kısmı Tanrı Dağları çevresine yerleştiler ve 9. yüzyıl ortalarında burada bağımsız bir devlet kurdular. Uygurlar, yerleştikleri bölgenin özellikleri gereği tarım ve ticaretle uğraştılar. Bu sırada Mani dininin yanı sıra Budizm de Uygurlar arasında yayılmaya başladı.
Karahanlıların İslâmiyet’i, Uygurların Budizm’i yaymak istemeleri, iki Türk devleti arasında uzun savaşlara neden oldu. 1209’da Moğol egemenliği altına giren Uygurlar, Moğol İmparatorluğu’nda önemli görevlere geldiler. Kültür ve uygarlık yönünden Moğolları etkileyen Uygurlar, Moğolların bir kısmının Türkleşmesini (Çağatay ve Özbek Türkleri gibi) sağladılar. Doğu Türkistan Uygurları, günümüzde Çin’in Uygur Özerek Bölgesi’nde yaşamaktadır.
Daha Detaylı Bilgi İçin Lütfen Üzerine Tıklayın
