MOĞOL İMPARATORLUĞU: (1206-1227):      PDF

1206-1294 yılları arasında Orta Asya'da Cengiz Han tarafından kurulmuş bir imparatorluktur. Orta Asya’da daha henüz Müslüman olmayan, Uygurlar, Türgişler (Doğu Göktürkleri) ve diğer Türk Boyları ile Moğolların Cengiz Han’ı kağan seçmesiyle bir anda büyük bir güce ulaştı.
 Cengiz Han’ın hükümdar seçilmesinin ardından üst üste gerçekleştirdiği fetihlerle genişledi. Moğol İmparatorluğu, dünyanın en büyük kara imparatorluğu sınırlarına ulaşmıştır. 

1206 yılında Cengiz Han tarafından kurulan Moğol İmparatorluğu, kısa zamanda her yönde genişleyerek dünyanın %22'sine yayılmış, 24 milyon km2den fazla bir alanı kapsayan ve tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük imparatorluğu hâline gelmiştir. En geniş döneminde 100 milyondan fazla kişiyi topraklarında barındırıyordu. İmparatorluğun bu denli geniş olması Batı ile Doğu'yu birleştirmiş, bu sayede İpek ve Baharat Yolları'nda ticaret yapmak güvenli olmuş ve "Pax Mongolica" denilen barış dönemi yaşanmıştır
Büyük Selçuklu Devleti'nin Katvan 1141 yılında yenilmesi sonrasında zayıflama sürecine girdi ve 1157’de tamamen parçalanmasıyla birlikte Abbâsîler yeniden eski güçlerini yitirdiler. 
Moğollar Köseda 1243 tarihinden sonra Bağdat’a yöneldiler. Cengiz Han'ın torunu Hülâgû'nun yönetimindeki İlhanlılar 1258'de Bağdat'ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım'ı ve yakaladıkları diğer hanedan üyelerini öldürdüler. Böylece 508 yıllık Abbâsî Devleti son buldu.

XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yönelik Moğol tehdidi belirgin hâle geldi. Alâeddin Keykubat Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirlerin kalelerini yeniden inşa etti. Sınır boylarındaki kaleleri güçlendirdi. Eyyubilerle ve Harzemşahlarla dostane ilişkiler kurdu.
•    Moğollarla iyi geçindi. Eyyubilerle birlikte Harzemşahları da yanına alarak Moğollara karşı ittifak kurmak için elçileri kabul etti.
•    Ancak Harzemşah Hükümdarı Celalettin Harzemşah ’ın Ahlat’ı işgal edip Sivas’a doğru ilerlemesi yüzünden bu ittifak gerçekleşmedi.
•    I. Alâeddin Keykubat, Harzemşahlar Devleti üzerine yürüdü. Yassı Çimen’de yapılan savaşı Türkiye Selçuklu Devleti kazandı (1230). Bu savaştan bir süre sonra Harzemşahlar Devleti yıkıldı (1231).
•    Moğol tehdidi karşısında I. Alâeddin Keykubat, Moğol Hükümdarı
Ogeday’a elçiler göndererek barış teklifinde bulundu.
•    Moğolların ağır şartlar içeren teklifini, Moğolları Anadolu’dan uzak tutabileceği düşüncesiyle kabul etti.
•    Abbasi halifesi, Selçuklu ve Eyyubilere elçiler gönderdi.
•    Elçiler, her iki devlete birbirleriyle savaşmaları yerine Moğollara karşı ittifak kurmalarını önerdiler.
•    I. Alaeddin Keykubat bu fikre destek verdi.
•    Ancak bu ittifaka oğlu ve veziri karşı çıktı.  I. Alâeddin Keykubat’ın elçiler, onuruna verdiği ziyafet esnasında onu zehirleyerek öldürdüler (1237).

II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemi (1237- 1246)
•    Harzemşahların yıkılmasıyla Türkiye Selçuklu Devleti ve Moğollar komşu oldular. Alâeddin Keykubat’ın elçiler onuruna verdiği yemekte zehirlenmesi sonrasında devletin liyakatlı yöneticileri görevden alındı. Yöneticiler arasında rüşvet ve adam kayırma, yolsuzluk başını alıp gitti.
Bu durum karşısında iç isyan –Baba İshak İsyanı-çıktı. Devlet bu isyanı bastırmada güçsüzlük yaşadı. Bu durum Moğolların dikkatini çekti.
•    II. Gıyaseddin Keyhüsrev, tahta çıkmasında kendisine yardımcı olan vezir Sadettin Köpek’in etkisinde kaldı.
•    Hırsı ve ülkeyi tek başına yönetme isteği Sadettin Köpek’in birçok önemli devlet adamını ve komutanı ortadan kaldırmasıyla kendini
gösterdi. Vezir Sadettin köpek tahta çıkmaya kalkışınca II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından ortadan kaldırıldı.
Tüm bu gelişmeler merkezî otoriteyi zayıflattı.

Baba İshak İsyanı (1237):
•    Güney Anadolu’daki (Kâhta, Adıyaman ve Maraş) bazı Türkmenler otlak ve mera yetersizliği, devletin kendileriyle fazla ilgilenmediği
iddiasıyla Baba İshak adlı bir şeyhin etrafında isyan çıkardılar. Baba İshak Amasya’ya giderek buradaki Türkmenleri de isyana teşvik etti.
•    Sivas’ı ele geçirip yağmalayan Türkmenler, üzerlerine gelen bir Selçuklu ordusunu da yenmeyi başardılar.
•    II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Baba İshak üzerine yeni ordular gönderdi. Yakalanan Baba İshak idam edildi.

Kösedağ Savaşı (1243):
•    Devleti’nin Baba İshak İsyanı ’nı güçlükle bastırmasını ve merkezî otoritenin bozulmasını fırsat bilen Moğollar Anadolu’ya saldırdılar. II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğolları Sivas’ın doğusunda yer alan Kösedağ mevkiinde karşıladı. Savaşı kazanan Moğollar kısa sürede Sivas, Erzincan ve Kayseri’yi ele geçirip yağmaladıktan sonra İran’a çekildiler.
•    Kösedağ yenilgisinden sonra Sultan, Moğol Komutanı Baycu Noyan’a
elçiler göndererek barış istedi.
•    Türkiye Selçuklu Devleti, bu anlaşmayla Moğolların denetimine girmiş oldu.

Kösedağ Savaşı’nın sonuçları:
• Türkiye Selçuklu Devleti dağılma sürecine girdi.
• Selçuklularda taht kavgaları arttı ve Moğollar istediklerini tahta çıkarmaya başladı.
• Böylece Türkiye Selçuklu Devleti Moğolların egemenliğine girdi.
• Merkezî otoritenin bozulması üzerine birçok Türk beyliği ortaya çıktı.
• Anadolu yağmalanarak tahrip edildi.
• Tarımsal üretim düştü. Ticaret yollarının güvenliği kalmadığından ticari faaliyetler azaldı.
• Moğol tehlikesinden kurtulmak isteyen birçok Türkmen boyu Batı
Anadolu’ya göç ederek buraların Türkleşmesini sağladı. Anadolu’nun asıl Türkleşmesi de Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu’ya
gelmeleriyle olmuştur.

MOĞOL İSTİLASI SONRASI ANADOLU’NUN SİYASİ VE TOPLUMSAL DURUMU
• Türkiye Selçukluları, doğudan gelen Türkmenleri, batıda “uç” adı verdiği Bizans sınırlarına yerleştirdi.
• Kösedağ Savaşı sonrasında uçlardaki Türkmenler bağımsız hareket etmeye başladılar.
• Anadolu’da Moğol baskısının artması sonucu, birçok Türkmen batıya, uçların bulunduğu bölgelere göç etmek zorunda kaldı.
•Bu durum uçlarda ani bir nüfus artışına, dolayısıyla da sosyal ve ekonomik sorunlara yol açtı.
•Bağımsız hareket etmeye başlayan Türkmen beyleri bir süre sonra İlhanlı Devleti’ne biat etmek zorunda kaldılar.
•İlhanlıların 1336 yılında yıkılmasıyla tamamen bağımsız oldular.
•Böylece Anadolu’da İkinci Türk Beylikleri Dönemi başladı. 

Cengiz Han'ın ölümü sonrası ülke Dört Bölüme Ayrıldı.
 —Kubilay Hanlığı (Pekin)

—Çağatay Hanlığı (Türkistan)

—İlhanlılar (Tebriz)

—Altınordu Hanlığı (Kuzey Karadeniz)

     Moğolların Tarihteki önemi;

     Olumsuz Yönleri:

—Moğol istilaları Türk-İslâm dünyasını olumsuz etkilemiştir

—Anadolu siyasi birliği bozudu

—Bağdat gibi önemli Bilim-Kültür merkezleri tahrip oldu.

Olumlu Yönleri:

—Anadolu’da Türk nüfuzu hızla artmıştır.

—Orta Asya Türk hukukunu (Töre) yazılı hale getirmiştir.

—İpek yolu canlanmıştır

—Orta Asya’daki Siyasi Otorite boşluğunu doldurmuştur

    —Zamanla Türkleşmişlerdir.

MOĞOL İSTİLASI:

Alaeddin Keykubat döneminde  Olası Mogol saldırısına karşı gerekli önlemleri alınmaya çalışıldı.  Surları güçlendirilerek asker sayısı artırılmıştır. Komşu devletlerle Moğollara karşı İttifak arayışlarına girmiştir. 
• Bu dönemde Yassıçemen Savaşında Harzemşahların yenilerek yıkılış sürecine girmesi sonucunda Moğollarla aradaki tampon bölge ortadan kalktığından Moğollarla komşu olunmuştur. 
Allaeddin Keykubat’ın Moğollarla barış yapmak istemesi ve Moğollara vergi vermeyi kabul etmesi bazı devlet adamlarını rahatsız etmiştir. Bu nedenle elçiler onuruna verdiği bir yemek sırasında kendi oğlu ve bazı devlet adamları tarafından zehirlenmesi sonucu ölmüştür.
Yerine Geçen II. Gıyasettin Keyhüsrev devlet yönetecek liyakatte değildi. Yönetimden tecrübeli devlet adamlarının atılması, rüşvet ve adam kayırmalar devletin yıpranmasına neden oldu. İç ayaklanma çıktı. 
• Ekonomi bozuldu, ekonomiyi düzeltmek için halka ağır vergiler koydu.
• ll. Gıyaseddin Keyhüsrev vezirliğe Sadedin Köpek’i getirdi. Fakat hükümdarı yanlış yönlendirme ve halka karşı kışkırtarak devlete önemli hizmetleri olmuş devlet adamlarını öldürttü.
Ancak bu vezirin kendine zarar vereceğini düşünen hükümdar onu ortadan kaldırdı.
• Diyarbakır’ı alarak Suriye Eyyubilerine zarar verdi.
• Bu dönemde Baba İshak ayaklanması çıktı. Ayaklanma Amasya Tokat’a kadar yayıldı. Bu Türkmen ayaklanması güçlükle bastırıldı. Ayaklanma devletin direncini iyice zayıflattı. Bu durum Moğol istilasına ortam hazırladı. Moğollarla Kösedağ Savaşı yapıldı.

• KÖSEDAĞ SAVAŞI (1243):
Busavaşla birlikte Anadolu Selçukluları büyük bir yenilgi aldı. Anadolu Selçukluları yıkılma sürecine girerken
Anadolu’da Moğolların egemenliği altına girdi.Anadolu Selçukluları Moğollara her yıl vergi vermeyi kabul ettiler.
Anadolu Selçukluları bu savaştan sonra yıkılma sürecine girdi. Moğollar bu dönemden sonra Anadolu’yu işgale başladılar. İstedikleri Selçuklu şehzadesini başa geçirdiler istemediğini tahttan indirdiler.Sonuçta 1308 de Anadolu Selçukluları tarihten silindi. Bundan sonra Anadolu toprakları üzerinde birçok beylik kuruldu. Bu beylikleri geçmeden önce Haçlı seferlerinin nedenleri ve sonuçları anlatılacaktır.

DAHA DETAYLI ÖĞRENMEK İÇİN LÜTFEN ÜZERİNE TIKLAYIN