Timur Devleti
Timur Devleti; Türk-Moğol boylarından biri olan Barlaslar tarafından kurulmuştur.
TİMUR İMPARATORLUĞU (1369–1507)
Türk-İslam idarî ve kültürel gelenekleri ile Türk-Moğol görenek ve usulünün sembiyozuna dayanan ve Türk-Moğol (Karaunas) boylarından biri olan Barlaslar tarafından yönetilen Türk hükümranlığı altında Tacik, Afgan, Fars, Arap gibi ulusları da içinde barındıran bir imparatorluktur. 1507'de Akkoyunlular ve Karakoyunlular'la mücadele neticesinde zayıflamaları ve Özbeklerin istilasına uğraması sonucu yıkılmıştır.
Çağatay Hanlığına son veren Timurlenk (Aksak Timur), Semerkant merkez olmak üzerde kendi adıyla anılan devleti kurdu.
Timur 1336 yılında Türkistan’ın Keş şehrinin yakınlarında doğdu. Timur Barulas Boyu Beyi iken Çağataylılarla mücadele ederken Maveraünnehir bölgesinde emir oldu. Daha sonra 1369’da Çağatay Devletini yıkarak Belh şehrinde Emir ilan edildi.
Timur Kaşgar Hanlığını topraklarına kattıktan sonra, Harezm ve Horasan’ı topraklarına kattı.
Daha sonra Altın Orda Devleti’nin varlığına son verdi 1395.
Ardından Bağdat ’ı alarak Celayirlilere son verdi.
İran’da İlhanlılardan sonra kurulan Muzafferoğulları Devletini ortadan kaldırdı.
Timur Devleti’nin Osmanlı Devleti ile İlişkisi:
Timur Karakoyunlu Devleti’nin Topraklarını da alınca; Celayir Hükümdarı (Ahmet) ve Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf, Osmanlara sığındılar.
Timur bunu bahane ederek 1400 yılında Sivas’ı alarak tahrip etmesi Osmanlılar ile aralarının açılmasına sebep oldu.
Timur Bir Mektupla;
—Anadolu’daki beyliklerin topraklarının geri verilmesini
—Kendi hâkimiyetini tanımasını
—Şehzadelerden birinin rehin olarak gönderilmesini
—Kendisine sığınan hükümdarları teslim etmesini istedi.
Yıldırım Bayezit bunu reddedince Ankara Çubuk ovasında çıkan savaşta (1402) Osmanlılar yenildiler. Timur Anadolu’daki beyliklerinin topraklarını dağıtarak kendisine bağladı. Yıldırım Bayezit’i esir ve oğlu şehzade Mustafa’yı da rehin olarak yanına alarak Başkent Semerkant’a geri döndü. 1405 yılında Çin seferine hazırlanırken öldü.
Timur ölünce yerine torunu Pir Muhammet geçtiyse de oğulları arasındaki taht mücadeleleri sonunda Timur Devleti bir türlü toparlanamadı. 1507’de Özbeklerin (Şeybanilerin) saldırılarıyla yıkıldı.
Devlet Yönetimi:
—Cengiz Yasası geçerliliğini korudu.
—Çağatay ailesinden birini kukla olarak tahta oturtmuş ve ölünceye kadar emir unvanını kullanmıştır.
Veraset usulü ile ülke topraklarını paylaştırılması taht kavgalarına neden olmuştur.
Mirza: Hanedan üyeleri eyalet merkezine vali olarak gönderilirdi.
Doruga (hakim): Darukalar; bölgelerin idari ve askeri işlerinden sorumluydu. Merkez Semerkant’ta ise; askeri mali ve idari işlere bakan iki divan bulunmaktaydı. Bunlara tavacı divanı (askeri işler), diğeri ise Divan-ı Mal yani maliye divanı (mal ve idari) konulara bakan idi.
Ordu:
On bin kişiden oluşan en büyük bölüğe tümen denirdi. Savaşta kahramanlık gösterenlere Suyrugal denilen ikta verilirdi.
Kavçin: Bin kişiden oluşan hassa alayı süvarilerden oluşmaktaydı bunların görevi Emiri korumaktı.
Ordu onluk sisteme göre oluşturulmuştu ve Hindistan seferinden sonra orduda filler de kullanılmıştır. Silahlar cephane denilen merkezlerden karşılanırdı.
Dil ve Edebiyat:
Alfabe olarak Uygur, dil olarak Çağatay Türkçesi kullanıldı.
Dönemin en ünlü şair ve edebiyatçısı Sultan Hüseyin Baykara ve Ali Şîr Nevai’dir.
Ali Şîr Nevai Çağatay Türkçesi ile “Muhakemet’ül Lugateyn” isimli eseri, Türkçenin Farsçadan daha üstün ve zengin olduğunu ispatlamak için yazmıştır.
Bunların dışında;
-Kadızade-Rumi
-Kaşanhanlı Cemşit
-Ebul Gazi bahadır Han
-Şekkaki
-Lütfi
Bu dönemin ünlü şair ve yazarlarıdır.
MALİYE VE EKONOMİ.
-Divan-ı mal; Maliye ile ilgilenirdi. Resmi para birimi tümen idi, ancak dinar ve dirhem de kullanılmıştır.
Devletin gelirleri; öşür, haraç, cizye, tüccar ve zanaatkârlardan alınan damga vergisiydi.
Bilim Sanat:
Timur’un oğlu Uluğ Bey, aynı zamanda astronomi bilginidir.
“Yıldızların Fihrist Cetvelleri” adlı eserlerini yazmıştır. Devrin bilginlerinden Ali Kuşcu, Uluğ Beyi’in öğrencisidir.
Ali Kuşçu; önemli bir matematik ve astronomi bilginidir. Fatih döneminde İstanbul’a gelerek Osmanlı hizmetine girdi.
Timur Devleti döneminde Semerkant gelişti. Mimaride İran etkisi olmakla beraber kendisine has bir gelişme göstermiştir.
Timur’un Keş şehri yakınlarına yaptırdığı Aksaray, çinileri ve yüksek kapısıyla tanınır. Yine eşi adına yaptırdığı Bibi Hanım Mescidi ve Göksaray da önemli eserlerdendir.
Diğer Konular:
