ŞARK (DOĞU) MESELESİ:

• Amacı Türkleri Anadolu’dan ve Balkanlar’dan çıkarmak olan Şark Meselesi’nin üç aşaması vardır. Bu meselenin

Birinci aşaması: 1071-1683 arası dönemde Avrupa savunma, Türkler taarruz hâlindedir. 1683’de Türklerin Viyana’da yenilgiye uğramaları ile Şark Meselesi’nin ilk aşaması bitti. 

VİYANA KONGRESİ VE ŞARK MESELESİ

• Avrupa’da Napolyon Savaşları veya İhtilal Savaşları ile bozulan sınırları ve siyasal dengeyi yeniden düzenlemek ve Avrupa’nın geleceğini yeniden belirlemek amacıyla Avusturya Başbakanı Metternich (Meternik) başkanlığında 1815’te VİYANA KONGRESİ toplandı. Kongreye Avusturya, Rusya, Prusya ve İngiltere katıldı.  Bu güçler hukuk tanımadan ülke sınırlarının nasıl olacağını kararlaştırmış ve aldıkları kararları baskıyla diğer devletlere de kabul ettirmiştir.

• Viyana Kongresi’nde, Aydınlanma Dönemi ve Fransız İhtilali ile oluşan pek çok büyük gelişmenin sanki hiç olmamış gibi kabul edilmesi, Avrupa’ya huzur getirmemiştir. Kongre kararları ile Monarşiler ve İmparatorluklar korunmaya çalışıldı.  Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçiliğin önüne geçilmek istendi. Bu sisteme Meternik sistemi de denir.

• Viyana Kongresinden 1827’deki NAVARİN OLAYI’na kadar geçen bu döneme Restorasyon Dönemi (Yeniden kurmak, düzenlemek) denir. Bu sistem çerçevesinde hareket eden ve topraklarında düzeni sağlamak için gerektiğinde baskı ve şiddet uygulamaktan çekinmeyen devletler, 1830-1848 İhtilallerinin çıkmasını engelleyememiştir.

• Viyana Kongresi’nde görüşülen konulardan biri de Şark Meselesi’dir. Bu terim ilk defa 1815’te Viyana Kongresi’nde kullanıldı. Şark Meselesi, Osmanlı Devleti'nin ortadan kaldırılması ve topraklarının paylaşılması kavgasıdır.

• İkinci Aşama:
• Şark Meselesi’nin ikinci aşamasında saldırıya geçen Avrupa devletleri Balkanlardaki gayrimüslim unsurların bağımsızlıklarını kazanması için uğraşmış ve bunda da başarılı olarak Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını hızlandırmıştır. Nihayet Anadolu’daki Türk varlığına son vermeyi hedefleyen Avrupalı devletler, bu amaçlarını Sevr Antlaşması ile gerçekleştirmek istemişlerse de Türk milleti Mustafa Kemal önderliğinde Kurtuluş Savaşı’nı başlatarak buna izin vermemiştir.

• Üçüncü Aşama: Osmanlı’ya ait Arap vilayetlerinin paylaşımı Şark Meselesi’nin son aşamasını teşkil etmiş ve Sevr Antlaşması bunun son durağını oluşturmuştur. Filistin’de, yoğun göçlerle sayıları giderek artan Yahudiler için bir vatan kurulmasının temelleri atılmış ve Arap coğrafyası Avrupalı devletlerce paylaşılmıştır. Bunun yanında Avrupalı devletlerin Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurma ve geri kalan Anadolu topraklarını da parçalama isteği Millî Mücadele’nin zaferiyle neticesiz kalmıştır.

• OSMANLI DEVLETİ’Nİ PAYLAŞMA PROJESİ
  Rus Çariçesi II. Catherine’nin (Katerina) genel olarak “Yunan (Grek) Projesi” olarak bilinen bu emeliyle Osmanlı topraklarının paylaşılması ve eski Bizans’ın canlandırılması amaçlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını sadece II. Katerina değil Avusturya İmparatoru II. Joseph (Jozıf) de istemiştir. Planlarını gerçekleştirmek için iki lider 1780’de Avusturya’da bir araya gelmiş ve aldıkları kararları imzalamışlardır. Bu planın genel amacı Osmanlıların Avrupa’dan atılması ve topraklarının kendi aralarında paylaşılmasıdır. Osmanlı topraklarını paylaşmayı öngören bu proje, Avusturya İmparatoru II. Joseph’in ölmesi ve milliyetçilik akımının yayılması ile bu akımdan etkilenen Avusturya’nın politika değişikliği ile uygulanamamıştır.

• AVRUPA DEVLETLERİNİN OSMANLI SİYASETİ
  Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıldan I. Dünya Savaşı’na kadarki dönemde Avrupa’nın büyük devletlerini “Düvel-i Muazzama” şeklinde isimlendirmiştir. Bu devletler; İngiltere, Rusya, Prusya, Avusturya ve Fransa’dır.

  İngiltere’nin Osmanlı politikası: 

• İngiltere Dünya’nın en büyük sömürge imparatorluğu idi. 1876’ya kadar kendi çıkarları doğrultusnda Osmanlı toprak bütünlüğünü savundu. İngiltere bu politikası ile hem sömürgelerine giden yolların güvenliğini sağlıyor, hem de Osmanlı hammadde ve pazar imkanlarından yararlanıyordu
• İngiltere’nin bu politikası 1877-78 Osmanlı –Rus Savaşından sonra tamamen değişti. Çünkü bu tarihte Avrupa’daki dengeler değişmiş Almanya ve İtalya’nın sömürgeciliğe başlaması ile hammadde ve Pazar ihtiyacı artmış ve Osmanlı- Alman yakınlaşması başlamıştı.
• İngiltere Osmanlı’dan 19. YY’da Kıbrıs ve Mısır’ı almıştır.

• Fransa’nın Osmanlı Politikası:

• Kanuni Döneminde başlayan Osmanlı Fransız dostluğu 1798 yılında bozuldu.
• Napolyon’un Mısır’ı İşgali (1798)

• Nedenleri:

• İngiltere’nin Uzakdoğu ve Ortadoğu’daki sömürgeleriyle bağlantısını kesmek.
• Osmanlı’dan sömürge elde etmek ve Doğu Akdeniz’de güçlenmek.

• Gelişmeler ve sonuçları

• Fransa 1798’de Mısır işgal etti. Suriye’ye kadar ilerledi. Suriye’de yapılan savaşı Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki yeni kurulmuş olan Nizam-ı Cedit ordusu kazandı.
• Fransa’nın bölgede güçlenmesini engellemek için İngiltere ve Rusya Osmanlı’ya yardım etti..   ( Denge siyaseti)
• İngilizler Fransız gemilerini yaktılar ve 1801’de yapılan El-Ariş Antlaşması ile Fransa, Mısır’ı boşaltmayı kabul etti.

• Önemi: İlk defa Osmanlı – Fransız dostluğu bozuldu.

• Bu tarihten sonra Fransa fırsat buldukça Osmanlı ülkesinde işgallerde bulundu. Osmanlı’dan 19. YY’da Cezayir ve Tunus’u aldı.

• Rusya’nın Osmanlı Politikası:

• Rusya kara Devleti olduğu için sıcak denizlere inmeye çalıştı. Küçük Kaynarca Antlaşması ile emellerine büyük ölçüde ulaşmıştı.
• 1779’da Kırım’la ilgili Aynalıkavak Tenkihnamesi (düzenlemesi) imzalandı. 1783’te Rusya Kırım’ı ilhak etti. (Topraklarına kattı)
• Yaş Antlaşması ile Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edildi.
• Rusya Akdeniz çevresindeki pamuğu İngiltere ve Fransa’ya kaptırınca Orta Asya pamuğuna göz dikti. 1884’te Orta Asya’yı ele geçirdi.
• Rusya 19. Yüzyılda Balkanlarda Panislavizm hareketlerini başlattı.

• Avusturya’nın Osmanlı Politikası:

  XVIII. Yüzyılda Rusya ile ittifaklar kurdu. Balkanları ele geçirmeye çalıştı. Bu politikası 1815 Viyana Kongresinden sonra değişti. Osmanlı toprak bütünlüğünü savundu. Özellikle milliyetçilik olaylarına karşı çıktı. 

  Almanya’nın Osmanlı Politikası:

  1871’de Siyasi birliğini tamamlayan Almanya, İngiltere ve Fransa ile Sömürge yarışına girdi. Gelişen sanayisi için Osmanlı toprakları iyi bir hammadde ve Pazar kaynağı idi, bu yüzden Osmanlı’ya yakınlaşmaya başladı. Osmanlı’yı koruma ve geliştirme bahanesiyle sömürgeleştirmeye çalıştı.