Kurtuluş Savaşında Cepheler

• Dünya savaşında pek çok cephede savaşan Osmanlı Devleti Mondros Ateşkesi ile savaştan çekilince ülkenin her bölgesinde düşman işgali görülmeye başladı.

• Yer yer işgallere karşı direnişler kendini gösterdi. Düzenli ordu kuruluncaya kadar Anadolu'da mücadele Kuvayı Milliye birlikleri tarafından yürütüldü.

DOĞU CEPHESİ

Açılma Nedeni:

• Doğu Anadolu'da Wilson ilkelerine bağlı olarak bir Ermeni devletinin kuruluşunu gerçekleştirmek.

• Mondros Ateşkes Anlaşmasının 24. Maddesine bağlı olarak bölgenin kendilerine ait olduğunu söyleyen Ermenilerin halka zulüm yapmaları.

Not: Ermeniler Tanzimat Fermanı ile diğer azınlıkları gibi haklar elde etmiş, Islahat Fermanı ile kilise ve okul açmışlar, Berlin Anlaşması ile Rusya ve İngiltere’nin desteğini almışlardır.

Ermeniler Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslara Kafkas Cephesinde yardım ettiler. Birinci Dünya Savaşı Sırasında ordunun geçiş güzergahlarını tahrip edip yok ettikleri için Osmanlı Ordusu erzak sıkıntısı çekmiş ve sonrasında binlerce Osmanlı askerinin donmasına neden olmuştur.

- Sovyet Devrimi sırasında Gürcistan ve Ermenistan devletleri kuruldu.

- Sevr Antlaşması ile Ermeniler devlet kurmaya kalkışınca 1920'de Kazım Karabekir Ermenilerin isyanını bastırması üzerine Ermeniler barış istediler.

Gümrü Anlaşması (3 Aralık 1920)

Buna göre;

• Kars ve dolayları B.M.M.'ne bırakılır.

• Ermeniler Sevr barış anlaşmasını geçersiz saydılar.

• Bu anlaşma ile Ermeni sorunu çözüldü. Doğu sınırının güvenliği sağlandı.

• Buradaki birlikler ve ayrıca silah araç ve gereçleri batıya kaydırıldı.

• Halkın B.M.M.'ye olan güveni arttı. Gümrü anlaması ile B.M.M. ilk kez tanındı.

• İlk siyasi ve askeri zafer elde edilmiş olundu.

• Ermeniler Sevr Antlaşması'nı tanımayarak Doğu Anadolu Bölgesindeki amaç ve isteklerinden vazgeçtiler.

• Ermenistan BMM Hükûmetinin varlığını tanıyan ilk devlet olsa da bu anlaşmadan üç gün sonra Sovyetler Erivan’a girerek Ermenistan Devleti’ne son verdi.

• Erivan bölgesinde Sovyetlere bağlı Ermeni Cumhuriyeti kuruldu.

• Gümrü Antlaşması, doğu sınırının belirlenmesine katkıda bulundu.

• Sovyet Rusya 16 Mart 1921 tarihli Moskova ve 13 Ekim 1921 tarihli Kars antlaşmalarıyla Gümrü Antlaşmasındaki şartlar aynan kabul edildi.

GÜNEY CEPHESİ

• Mondros Ateşkes Anlaşmasının uygulanması sırasında Güney Cephesi oluştu.

• Bu cephede Fransız ve Ermenilerle mücadele edildi. Adana, Antep, Maraş ve Urfa’da Fransızlara karşı güçlü direniş başlatılmıştır.

Not: Bu cephe savaşlarında Şahin Bey, Sütçü İmam gibi mücahitler etkili oldu. Antep’e “Gazi”;

Maraş’a  “Kahraman”, Urfa’ya ise “şanlı” unvanları verilmiştir.

Burada verilen mücadeleler Sakarya Savaşı sonunda Fransızlarla yapılan Ankara Anlaşması ile sona erdi. Suriye sınırı bugünkü Hatay dışında büyük ölçüde belirlenmiştir.

DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI

• Kuvayı Millîye şefleri bağımsız hareket ettiği için diğer direniş güçleriyle birliktelik sağlanamıyordu.

• İhtiyaçlarını halktan karşılayan bu birlikler bazen adaletsiz davranışlar sergileyebiliyordu.

• Meclis, 12 Temmuz 1920‟de toplanarak bir düzenli ordunun kurulmasına karar verdi.

• Bunu gerçekleştirmek için de Kuvayı Millîye ’de bulunan yetenekli milislerin düzenli askerî birliklerin kadrolarına geçirilmesi ve halktan savaşacak yaşta olanların ise askere alınması sağlandı.

• Kasım 1920‟de ikiye bölünerek Batı Cephesi'nden yeni bir taktik uyguladı.

• Batı Cephesi'nin kuzey bölgesine Albay İsmet Bey (İnönü) Bey, güney bölgesine ise Albay Refet Bey (Bele) komutan olarak atandı.

• Fevzi Paşa Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı görevlerine atandı.

• Batı Cephesi Kumandanlığından alınan Ali Fuat Cebesoy ise Moskova Büyükelçisi olarak Rusya'ya gönderildi.

I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921)

Nedenleri:

• Çerkez Ethem'in ayaklanmasından Yunanlıların yararlanmak istemeleri,

• Yunanlıların Ankara'yı almak ve B.M.M.'nin dağıtmak istemeleri,

• Türk ordusunun toparlanma ve yeniden teşkilatlanmasının engellenmesi isteği,

• Daha önce İzmir ve Bursa'yı ele geçiren Yunanlıların Eskişehir'i de alarak Anadolu'da önemli bir stratejik noktayı ele geçirmek istemeleri

Yunanlılar bu amaçlarına ulaşmak için 6 Ocak 1921'de saldırıya geçtiler.

Sonuçları:

• 6 Ocak'ta başlayan Yunan ileri harekâtı 10 Ocak'ta duruldu.

• Halkın savaşma gücü ve B.M.M. desteği arttı.

Yunanlılar ilk kez Anadolu'da düzenli bir ordu ile karşılaştı ve büyük zayiatlar vererek geri çeklid.i

Böylece Kuvay-ı Seyyare'nin kaldırılması ve düzenli ordunun kuruluşu kesinleşti.

• Askere alma işleri hızlandı.

• İsmet İnönü generalliğe yükseldi.

• Düşman kuvvetler arasında görüş farkları belirdi.

* Teşkilat-ı Esasiye kanunu kabul edildi.

* Londra Konferansı toplandı.

* Afganistan'la dostluk anlaşması imzalandı (1 Mart 1921).

*İstiklal Marşı kabul edildi (12 Mart 1921).

* Moskova Antlaşması imzalandı (16 Mart 1921).

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun Kabulü (20 Ocak 1921)

• 20 Ocak 1921‟de kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunuyla Türkiye Devleti'nin ilk anayasası düzenlenmiş ve “Teşkilat-ı Esasiye” adıyla kabul edilmiştir. Teşkilat-ı Esasiye kurucu bir anayasa olarak kabul edilmiştir.

• Devletin resmî ismi 3 ve 10. Maddelere göre “Türkiye” olarak belirlenirken bu anayasadan önce  “Büyük Millet Meclisi” ismiyle anılan Meclis “Türkiye Büyük Millet Meclisi” şeklinde yeniden adlandırılmış ve böylelikle Meclise resmiyet kazandırılmıştır.

İstiklal Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921):

• Mehmet Akif Bey Ankara'daki Taceddin Dergâhında yazdığı ve Türk ordusuna ithaf ettiği şiirini yarışmaya gönderdi.

• Türk ordusuna hitap edilen bu şiir Türkiye Büyük Millet Meclisinin 12 Mart 1921 tarihli oturumunda kabul edildi.

• Mecliste İstiklal Marşı'nı okuyan ilk kişi Hamdullah Suphi Bey oldu.

• İstiklal Marşı daha sonra Osman Zeki Üngör tarafından bestelendi.

Londra Konferansı (23 Şubat- 12 Mart 1921):

• İnönü Savaşı'nın kazanılması uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı. İtilaf Devletleri Londra'da bir konferans düzenleyerek yapacakları ufak değişikliklerle Sevr Antlaşması'nı, BMM'ne kabul

ettirmeyi planlıyordu.

• Konferansta bir uzlaşma sağlanamadı ve konferans bir sonuç alınamadan dağıldı.

• Londra Konferansı ile Türk milleti, Millî Mücadeleyi ve haklı davasını Avrupa devletlerine duyurdu.

• Ayrıca bu konferansta İtilaf Devletleri arasındaki fikir ayrılığı iyice derinleşti.

Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

Tarafların amacı:

• BMM Hükûmetini tanıtmak,

• Karşılıklı olarak yardımlaşmayı sağlamak,

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)

Tarafların amacı:

• İki ülke arasındaki siyasi ve askerî ilişkileri başlatmak, karşılıklı olarak tanınmak,

• Sovyet Rusya, BMM Hükûmetini tanıyan ilk Batılı devlet olmuştur.

II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921)

Nedenleri:

• Londra Konferansından bir sonuç alınamaması ve Türk tarafının konferansı terk etmesi,

• Sevr anlaşmasının kabul edilmesini hızlandırmak arzusu ile itilaf devletlerinin Yunanistan'ı harekete geçirerek kışkırtmaları,

• Yunanlıların I. İnönü'deki kaybettikleri prestiji tekrar sağlamak istemeleri,

• Yunanlıların Ankara'yı alarak B.M.M.'yi dağıtmak isteği,

• Yunanlıların Pontus Rumlara yardım isteği

Sonuçları:

• Yunan ordusu yenildi.

• Türk Halkının B.M.M. 'ye inancı arttı.

• Mustafa Kemal "siz orada yalnız düşmanı, değil, milletin makus tarihini yendiniz." sözü ile İsmet İnönü'ye moral desteği verdi.

• Fransızlar görüşmeler yapmak için Ankara'ya temsilci gönderdi.

• İzmir'in Yunanlılara bırakılmasına kızan ve Türk halkının mücadele azmini anlayan İtalyanlar Anadolu'dan çekilmeye başladılar (5 Temmuz 1921).

Eskişehir Kütahya Savaşları (10-24 Temmuz 1921)

Nedenleri:

Yunanlıların;

• I ve II. İnönü savaşlarında kaybettikleri prestiji tekrar sağlamak istemeleri,

• Türk ordusunun toparlanmasını sağlamadan yeni bir saldırı ile yok etmek istemeleri,

• Batılı devletlere savaş güçlerini gösterip, desteklerinin devamını sağlamak istemeleri,

• II. İnönü savaşında ulaşamadıkları amaçları gerçekleştirmek istemeleri.

Sonuçları:

• 10 Temmuz’da başlayan bu saldırılar sonunda Afyon, Kütahya, Eskişehir ve Bilecik gibi önemli stratejik yerler elden çıktı.

• Türk ordusu fazla kayıp vermeden geri çekildi.

• Yunanlılar Sakarya Nehrinin batısına kadar ilerlediler.

• B.M.M.‟nde değişik görüşler ve kargaşalar baş gösterdi.

Türk ordusunun Sakarya nehrinin doğusuna geçirilmesiyle;

• Zaman kazanmak

• Ordunun eksiklerini tamamlamak

• Düşmanı tanımadığı bir alana çekmek amaçlanmıştır.

Maarif (Eğitim) Kongresi (16-21 Temmuz 1921)

Mustafa Kemal Paşa bir yandan cephede düşmanla savaşırken bir yandan da eğitimle ilgili çalışmalar yapıyordu.

15 Temmuz 1921‟de, Ankara'da Maarif Kongresi düzenlenerek eğitimin sorunları, okul ve öğretmenlerin durumları tartışıldı ve problemlere çözümler arandı.

skişehir-Kütahya Savaşları'nın olduğu bir zamanda eğitim kongresinin düzenlenmesi oldukça önemli birgelişmeydi.

Mustafa Kemal Paşa kongrenin açılış konuşmasında kongrenin “ilim ve irfan kongresi” olduğunu belirterek sözlerine başladı.

Öğretmenlerin kalkınma ve aydınlanmadaki önemine ve üstlenecekleri vazifeye değindi.

Mustafa Kemal Paşa’ya Başkomutanlık Yetkisinin Verilmesi

 (5 Ağustos 1921)

Yunan ordularını yenebilmek ve işgalleri önleyebilmek için kararların ve tedbirlerin acilen alınması gerekiyordu.

BMM‟de başlayan gizli oturumlarda Mustafa Kemal Paşa'ya verilecek olan Başkomutanlık yetkisi tartışıldı.

Çoğunluğun kabulüyle 5 Ağustos 1921‟de Mustafa Kemal Paşa, Başkomutan olarak 3 ay süreyle yetkilendirildi.

Tekalif-i Milliye Kararları (Milli Vergi) (7-8 Ağustos 1921)

• Millî Mücadelenin başarıya ulaşması mevcut durumunun düzelmesi, ordunun silah cephane vb. ihtiyaçlarının karşılanmasında idi.

• B.M.M.'nin yeterli mali gücü yoktu. Bu sebeple topyekûn mücadele için "...her evden ordunun ihtiyacı için bir kat çamaşır, bir çift çorap... vb" ihtiyaçlar üç gün içinde komisyonlara teslim

edilmesi ile ilgili kararlar yayımlandı.

• Her il ve beldede komisyonlar kuruldu.

Sakarya Meydan Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921)

Nedenleri:

• Türk ordusunun önemli yerleri kaybetmesi ve ordusunun Sakarya'nın doğusunda beklemesi,

• Yunanlıların Türk ordusuna son darbeyi vurmak istemesi,

• Ankara'yı alma, Sevr'i kabul ettirme, Pontuslara yardım, Batılı devletlerin desteğini sürdürmeyi Yunanlıların istemesi.

Sonuçları:

• 10 Eylül günü başlayıp 22 gün süren savaşla Türk ordusunun II. Viyana bozgunundan beri devam eden geri çekilişi, taarruza dönüştü.

• Yunanlılar batıya doğru çekilmeye başladılar, Taarruzdan savunmaya geçtiler.

• Başkomutan sıfatı ile Mustafa Kemal en ileri hatlarda savaşmış, ordunun savaş gücünü arttırmıştır.

- "Hattı müdafaa yoktur, Sathı müdafaa vardır" emrini veren M. Kemal vatanın topyekûn savunulmasını istemiştir. Savaşlarda yeni bir taktiktir.

• Halkın morali ve B.M.M.’ye olan güveni arttı.

• Yunanlılara itilaf devletlerinin güveni sarsıldı.

• İtilaf devletleri arası anlaşmazlıklar arttı.

*Mustafa Kemal'e "Mareşallik" ve "Gazilik" unvanları verildi (19 Eylül 1921).

*Kars anlaşması yapıldı (13 Ekim 1921).

* Fransa ile Ankara anlaşması imzalandı (20 Ekim 1921).

• Savaş paralosı "ya istiklal ya ölüm" dür.

• Ukrayna ile anlaşma yaptı.

Mustafa Kemal Paşa’ya “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi verilişi:

• Zaferin ardından TBMM 19 Eylül 1921‟de toplanarak bir kanun hazırladı.

• Bu kanunla Türk milletinin bir şükranı olarak Mustafa Kemal Paşa’ya “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi verildi. Bu zaferin ardından uluslararası siyasi başarılar da devam etti.

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)

• Sovyet Rusya'yla yapılan Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ile Ardahan Türkiye'de, Batum ise Gürcistan'da kalmak şartıyla doğu sınırımız belirlenmiş oldu.

Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921)

- Yine Sakarya Zaferi'nden sonra 20 Ekim 1921‟de Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalanarak Hatay hariç güney sınırlarımız belirlendi. Böylelikle Güney Cephesi kapanmış oldu. Burada bulunan mevcut Türk birlikleri Batı Cephesi'ne gizlice Batı Cephesine kaydırıldı.