B. ANADOLU UYGARLIĞI

Anadolu uygarlıkları ve bu uygarlıkların çevre kültürlerle ilişkileri

- Hititler

- Firigler

- İonlar

 -Urartular

 -Lidyalılar

    MÖ II. BİNDEN MÖ VI. YÜZYILA KADAR TÜRKİYE

1. HATTİLER:

MÖ 2500-1700 YILLARI ARASINDA Anadolu’da büyük bir uygarlık oluşturmuş olan Hattiler hakkında elde edilen bilgiler oldukça azdır. Hattilerin göçler sonucu Anadolu’ya geldikleri tahmin edilmektedir.

    Hatti kültürüne ait en önemli eserler Çorum yakınlarında Alacahöyük’te bulunmuştur.

   1935 yılanda Atatürk’ün başlattığı kazılar sonucu bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmen güneş kursları, altın kupalar, heykelcikler gibi birçok eser ortaya çıkarılmıştır.

                Hatti halkı, hayvan biçimli tanrı kültürünü geliştirmiş, özellikle de boğa önemli bir simge olmuştur. Hatti kültürü Hitit uygarlığı kurulduktan sonra Hitit kültürü içinde yaşamaya devam etmiştir. Bu nedenle Hititler kültür ve inanç konusunda Hattilerden etkilenmişlerdir

2. HİTİTLER:

Anadolu’da siyasi teşkilatlanma önceleri şehir devletleri halinde olmuştur. Anadolu'da ilk siyasi birlik Hititler zamanında olmuştur.

Kafkaslar üzerinden geldiği sanılan Hititler MÖ-2000 yıllarında Orta Anadolu’da Kızılırmak çevresine yerleşmişlerdir. Hititler Hattuşaş (Boğazköy) başkent olmak üzere bir devlet kurdular. Hitit Devleti’nin Kurucusu Kral Labarna (I. Hattuşili)’dır. Hititler I. Mursil zamanında Halep’i ele geçirerek sınırlarını Babil’e kadar genişlettiler.

MÖ 1400 yılı başlarında II. Tutahia’nın başa geçmesiyle imparatorluk dönemi başlamıştır.    .

Bu dönemin en önemli olayı Hititler ile Mısır'ın Kadeş'te Kuzey Suriye toprakları için karşı karşıya gelmesidir. 16 yıl süren savaşlardan bir sonuç alınmamıştır. MÖ 1280 de aralarında Kadeş Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma tarihte bilinen ilk yazlı antlaşmadır.

-Hititler MÖ 1200’lerde Ege göçleri ile batıdan gelen kavimlerin Hitit Devleti’ni yıkması sonucunda Güneydoğu Anadolu’da Hitit şehir devletleri kurulmuş ve bu dönemi tarihçiler “Geç Hitit Şehir Devletleri Dönemi” olarak adlandırmışlardır. MÖ 700 yıllarında önce Asurlara sonra da Perslerin hâkimiyetine girmişler.                                      

Hititlerde Kültür ve Medeniyet:

Devletin başında  “Büyük Kral" unvanını taşıyan bir hükümdar bulunurdu. Kral, aynı zamanda

-başkomutan,

-başrahip ve baş yargıç sayılırdı. Kralın yetkileri "Pankuş" denilen bir meclis sınırlamıştı.

Kraldan sonra en yetkili kişi "Tavananna" denilen kraliçeydi.

Çok tanrılı bir dini inanışları vardı. Komşu ülkelerin tanrılarını benimsediklerinden Bin Tanrı İli olarak anılmışlardır.               

Hititlerde sosyal yapıda en üst sınıfı kral ve ailesi oluşturmuştur. Bu sosyal yapı;

- asiller,

-rahipler,

-sanatçılar,

-askerler,

-memurlar ve köleler gibi sınıflara ayrılmaktaydı.

Ekonomisi tarıma, ticaret ve hayvancılığa dayanırdı.

Topraklar tanrıların ve kralın ortak malı sayılırdı

Hititler Hint-Avrupa dillerinden birini konuşurlardı.

Yazı: Hititler Asurlardan aldıkları çivi yazısı ve kendi buluşları olan hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.

Hitit Edebiyatı daha çok dini nitelikte Mezopotamya edebiyatının etkisi altındaydı.

Hititlerde eli silah tutan bütün erkekler askerlik yapmak zorundaydı. Savaş arabalarında biri sürücü, ikisi okçu üç savaşçı bulunurdu.

Askerler savaşta; kama, ok, mızrak, kalkan, balta, topuz gibi aletler kullanırlardı.

Hititler Anal (Yıllık) adını verdikleri eserlerle tarih yazıcılığına önem vermişler.

Hitit sanatı; Mezopotamya sanatının etkisinde gelişmiştir. Heykelcilik ve kabartmacılık gelişmiştir. Kabartma sanatının en önemli eseri Alacahöyük’deki Sfensli Kapı, Güneş Kursu, Yazlıkaya ve İvriz kabartmalarıdır.

Hukuk: Hititlerde adalet güneşle sembolleşmiştir. Güneş tanrıçası aynı zamanda hak ve adaletin koruyucusudur. Hititliler Mezopotamya’dan aldıkları kanunlara eklemeler ve düzeltmeler yaparak Anadolu’daki ilk kanunları oluşturmuşlardır. Medeni hukuk ve ceza hukuku büyük gelişme göstermiştir. Hitit kanunları, hür vatandaşlara olduğu kadar kölelere de mülkiyet hakkı tanımıştır.

Hititlerde Yazı: Hititler, Asurlulardan aldıkları çivi yazısıyla beraber kendi icatları olan hiyeroglif yazısını da kullanmışlardır.

Tarihte ilk defa objektif tarih yazıcılığı Hititlerde başlamıştır. Çünkü Anallar adıyla tuttukları yıllıklarını tanrılara hesap vermek amacıyla yazılmıştır.

    3.  İYONLAR

     Mora’yı istila eden Dorların önünden kaçan Akadlar tarafından kurulmuştur. Batı Anadolu kıyılarının Menderes Nehri’nin Ege Denizi’ne döküldüğü bölgeye İyonya ve budada yaşayanlara ise İyonyalılar denir.

Eksi Çağ Anadolu uygarlıkları içinde soysal yaşam düzeyi en yüksek ve en gelişmiş toplum İyonyalılardır.

  -verimli toprakları

  -uygun iklim koşulları

  -deniz ticaretinin gelişmiş olması

  -düşünce özgürlüğüne verilen önem gibi sebeplerden dolayı İyonyalılar oldukça gelişmiş bir düzeye çıktılar.

   -İyonlar denizci bir milletti.

  -Demokratik rejim ve hukuk devleti niteliklerini taşıyan ilk şehir devletleri burada ortaya çıkmıştır. Bu nedenle İlk Çağ’ın Rönesans Dönemi olarak görülmektedir.

  -İyonya kültürü Avrupa kültürünün özünü oluşturur.

İyonlar ayrı şehir devletleri halinde yaşamış siyasi yönden birlik kuramamışlardı. Milet, Efes, Foça, İzmir (Smyrna) önemli İyon şehirleriydi. Önce Lidyalılara ve daha sonra da Pers İmparatorluğuna bağlandılar.

     Felsefe, tarih, astronomi,  matematik ve tıp bilimlerinin temelleri İyonya’da atılmıştır.

Matematikte Thales (Tales)  ve Hythagoras (Pisgor),

felsefe de Diyojen,

tıp alanında Hipokrat,

-tarihte Herodotos ünlü isimlerdir.

İyonların; Efes’te yaptırdıkları Artemis Tapınağı dünyanın yedi harikasından biri sayılır.

İyon Edebiyatının en önemli eserleri: Homeros’un İlyada ve Odise destanıdır.

 Fenikelilerden alfabeyi alan İyonyalılar bunu yeniden düzenleyerek İyon alfabesi durumuna getirmişlerdir. Bu alfabe bazı değişikliklerle Yunanlılara onlardan Romalılar ve daha sonra Batı dünyası bu alfabeyi öğrenmiştir.

Not: Fenike alfabesini batıya iyonlar aktarmıştır.

4. URARTULAR:

MÖ 900’lerde  Asya kökenli Hurriler tarafından Van gülü çevresinde kuruldu. Devletin kurucusu I. Sardur’dur. Başkenti Tuşpa (Van) MÖ. 600 yılında Metler tarafından yıkılmıştır. Sanat alanında Asurların etkisinde kalmışlardır. Urartular yaklaşık 200 yıl Doğu Anadolu’da önemli bir güç oluşturdular.

Urartular özellikle Asurların istila ve saldırılarına sıkça maruz kalmışlardır.

-Urartular Anadolu’da ilk defa federal anlayışta bir devlet kurmuşlardır.

-Urartular madencilik ve maden işletmeciliğinde çok başarılı olmuşlardır. Geçim kaynakları tarıma dayanan Urartular baraj ve sulama kanalları yapmışlardır.

Dini İnanış:

Geniş yetkilere sahip krallar ülkeyi tanrı Haldi adına yönetmiştir. Çok tanrılı bir inanca sahiptiler. Öldükten sonra yaşamın devam ettiğine inanmışlardır. Bu nedenle ölülerini yakarak ya da yakmadan oda şeklindeki mezarlara gömmüşlerdir.

Günümüze Kalan Tarihi Eserler:

-Van’da bulunan Van kalesi ve Çavuştepe Kalesi

-Erzincan’da Altıntepe Kalesi bu dönemin eserleridir.

4. FRİGYALILAR (MÖ 800-MÖ 676)

Frigyalılar; MÖ 1200 yılında boğazlar üzerinden Anadolu'ya gelen Balkan kökenli boylardan biridir. Ancak siyasi bir topluluk olarak ilk defa MÖ 750’den sonra ortaya çıkmışlardır.

-Başkentleri Gordion (Ankara-Polatlı)  şehri olmak üzere devletlerini kurmuşlar.

-Frigya Devleti Gordios tarafından kurulmuştur.

Kral Midas döneminde bütün Orta Anadolu'nun, tamamına egemen oldular. Frigler krallıkla yönetiliyordu.  Temel uğraşları tarımdır.

MÖ 600’de Lidyalıların egemenliğine giren Frigya Devleti’ne Kafkaslar üzerinden gelen Kimmerler  son vermiştir (MÖ 676).

 Krallıkla yönetilen Friglerde kralın yanında aristokrat (soylu ) sınıfı da devlet yönetiminde etkili olmuştur.

-Öküz öldürmek ve sapan kırmanın cezası ölümdü.

Ziraatçı bir kavim olduklarından dini inanışlarında bunun etkisi görülür. Tarihçi Herodotos, Friglerden Anadolu’nun en zengin halkı olarak bahsetmiştir.   En büyük Tanrıları; toprak ve bereket tanrıçası “Kibele” dir.

Friglerde; dokumacılık ve maden işçiliği ileriydi. Anadolu’nun ilk kuyumcuları olarak bilinir.

Sanat alanında kaya mimarisi gelişmiş olup bu alanda en ünlü eserleri Midas Mezarlığıdır. Ayrıca Gordios’ta da kayalar içine oyulmuş sığınaklar vardır.

Ayrıca Fibula adı verilen ilk çengelli iğneleri Frigyalıların bulduğu sanılmaktadır.

5. LİDYALILAR (MÖ 687-546)

Lidya, bugünkü Gediz ve Küçük Menderes ırmakları arasında kalan bölgeye İlk Çağda verilen addır.

Lidyalılar MÖ 1200 yıllarında Anadolu’ya gelmişler. Gediz ve Menderes nehri arasında yaşayan Lidyalılar önceleri Hititlerin sonra Friglerin egemenliğinde yaşadılar.

Friglerin yıkılmasından sonra Giges adlı bir kral, Lidya devletini kurdu (687). Lidyalıların en güçlü ve parlak dönemi Krezüs zamanına rastlar.

Tüccar bir toplum olan Lidyalılar ticaret sayesinde zenginleşmişlerdir. Kara ticaretine büyük önem vermişlerdir. Ticaret önemli gelir kaynağıydı. Bu nedenle Lidyalılar, Sardes’ten başlayarak Mezopotamya’ya kadar uzaman Kral Yolu’nu yapmışlardır. Bu yol üzerinden Mısır, Mezopotamya ve Yunan kent devletleriyle yoğun ticaret ağı kurmuşlardır.

 Mezopotamya ve Ege Havzası arasında var olan ve Asurların da kullandığı ticaret yolu sayesinde Doğu ile Batı arasında kültürel etkileşim artmıştır.

Lidyalılar, MÖ 700’lü yıllarda mal takasına dayalı ekonomiden paraya dayalı ekonomiye geçişi sağlamışlardır. Tarihte ilk defa uygarlık tarihine yaptıkları en önemli katkıları “elektron” adı verdikleri parayı kullanmalarıdır.

Lidyalılar paralı askerlerden oluşan ordular kurmuşlardır. Bu nedenle sürekli olmayan gerektiğinde oluşturulan ordunun askerleri de vatan sevgisiyle değil para için savaştıklarından Lidyalılar savaşlarda üstünlük sağlayamamışlardır. Bu yüzden Lidyalılar kısa sürede zayıflamış ve yıkılmışlardır.

Başkenti Sardes şehri kültür ve sanat merkezi durumundaydı. Bu devlete MÖ 546' da Persler son vermiştir.

Not 1: Lidyalıların en güçlü dönemi Krezüs zamanına rastlar.

Not 2: Tarihte parayı ilk defa Lidyalılar buldu.