Doğu Cephesi
Doğu Cephesi komutanlığına atanan Kâzım Karabekir Paşa, Ermenilerle mücadele etmiştir.
DOĞU CEPHESİ
I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlılara karşı İtilaf devletleri safında yer alan Ruslar 1918 Brest – Litowsk Antlaşması’yla 1878’de Osmanlılardan aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u geri verdi.
Bu durum karşısında Türk Ordusu Batum’dan Bakü’ye kadar olan yerlere girmişti. Fakat bu topraklar uzun süre elde tutulamadı. Çünkü Mondros Ateşkes Antlaşması’nın hükümleri gereği Türk Kuvvetleri 1914 sınırlarına geri çekilmek zorunda kaldı.
Gümrü Antlaşması ( 3 Aralık 1920):
Ermeniler, Osmanlı toplumu ile uyumlu olduğundan kendilerine “Millet-i Sadık” adı verilmiştir.
Ermeni sorunu ilk defa 1878 Berlin Antlaşması ile gündeme geldi.
Rusya ve İngiltere Ermenileri kendi çıkarları için kullandılar. Bu kışkırtmalar neticesinde Ermeniler Anadolu’da huzursuzluk ve toplu katliamlar yaptılar. Bunun üzerine 1915’te Tehcir Kanunu çıkarılarak; Erivan ve Suriye’ye sürüldüler. Brest-Litovsk Antlaşmasından sonra, Türk Ordusu Kafkasların önemli bir bölümünü ele geçirmişti. I. Dünya savaşını kaybedip Mondros Mütarekesi gereği ordumuz Anadolu'ya çekilince (1918) ortaya çıkan boşluğu Ermenistan ve Gürcistan doldurdu. Ermeniler İngilizlerin kışkırtmaları ile Erzurum Oltu’ya kadar ilerlediler. Sivil halka zulüm ve katliam yaptılar. Gümrü, Iğdır, Erzurum-Oltu, Van, Bitlis, Kars ve Nahcivan’a saldırdılar ve toplu katliamlar yaptılar.
TBMM'si 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'i tam yetki ile Doğu Cephesi Komutanlığına atadı. Böylece yeni devletin ilk cephesi kuruldu. Ermeniler Kazım Karabekir tarafından, Kars Zaferi ile bozguna uğratıldılar. Kazım Karabekir 30 Kasım’da Kars’ı, 7 Kasım’da Gümrü’yü ele geçirdi. Ermeniler yenilince barış istediler.
3 Aralık 1920’de Ermenilerle Gümrü Antlaşması’nıyaptı. Yapılan bu antlaşmaya göre:
-Ermeniler işgal ettikleri Sarıkamış, Kars, Kağızman ve Iğdır’ı bize geri verdiler.
-Aras Nehri sınır olacak, Kars ve Çevresi TBMM Hükümeti’ne bırakılacaktır.
-Sevr Antlaşması’nı ve TBMM’nin kabul etmediği diğer antlaşmaları Ermenistan da kabul etmeyecekti.
-Ermenisat ile TBMM arasındaki sınır Çıldır Gölü ile Aras nehri olacaktı.
-Ermenilerden Türklere karşı silah kullanmayanlar geri dönebilecekti.
Antlaşma’nın önemi:
-Gümrü Antlaşması TBMM 'nin uluslararası alanda kazandığı ilk başarı ve imzaladığı ilk siyasal antlaşmadır.
-Ermeniler TBMM’yi tanıyan ilk devlet olmuştur.
-Sevr’in geçersizliğini gösteren ilk antlaşma olmuştur.
-TBMM’nin gücü ve otoritesi artmıştır.
-Doğu cephesi kapanmış, buradaki birlikler Batı’ya kaydırılmıştır.
Uyarı:Kâzım Karabekir Kurtuluş Savaşı’nı; “İstiklâl Harbimiz” adlı eseriyle kaleme almıştır.
Ermenilerin Doğu Anadolu’da katlettikleri halkımızın resimleri çekilerek dünya kamu oyuna sanki katledilenlerin Ermeni olduğu, katledenlerin ise Türkler olduğu şeklinde yalan haberler yayınlıyorlardı. Türkler barbar ve vahşi olarak Dünyaya tanıtılıyordu. Bu durum üzerine itiraz eden TMBB hükümeti bu tür haberlerin asılsız olduğunu ve çarpıtıldığı vurgulandı. Sonunda Milletler Cemiyeti adına ABD’li General James G. Harbourd; başkanlığında bir heyeti Doğu Anadolu’ya gönderdi. Heyet hazırlandığı raporda, Ermenilerin Doğu Anadolu’da soykırıma uğramadığını ve nüfusça çoğunlukta olmadıklarını ortaya koymuştur.
Böylece Ermeniler ve işbirlikçilerin propagandalarının gerçek dışı olduğu tarafsız incelemeler ile ispatlanmış oldu.
Kâzım Karabekirtarafından Doğu Anadolu alınınca; İngilizler işgal ettikleri Batum’dan çekildiler. Bunun yerine Gürcüler Batum’a girdiler. 23 Şubat 1920’de Gürcistan’la da bir antlaşma yapıldı. Yapılan bu antlaşmaya göre Batum bize verildi. Fakat Ruslarla yapılan Moskova Antlaşmasıyla Batum tekrar Gürcistan’a geri verilmiştir. Bu durum Misak-i Milli sınırlarımızdan verilen ilk tavizdir.
Uyarı: Ermenistan bir süre sonra; Sovyet Rusya tarafından işgal edildi. Daha sonra Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanarak durum pekiştirilerek kesinleşti ( 16-Mart-1921)
