İlkçağ Mezopotamya'da kurulan uygarlıkları. Sümerler, Akatlar, Babiller, Asurlar, Elamlar

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI (MEDENİYETLERİ)

MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ:

 Mezopotamya Yunanca da iki nehir ortasında ülke anlamına gelir. Bu isim tarihte Doğu Anadolu'dan doğup Basra Körfezi'nde denize dökülen Dicle ve Fırat Nehri'nin çevresinde kalan Topraklar için kullanılmıştır.

Mezopotamya’da astronomi gelişmiş,

Ay ve Güneş tutulmaları hesaplanmış ve takvim yapılmıştır.

Bir saat 60 dakikaya, bir dakika da 60 saniyeye bölünmüştür.

Bir hafta 7 gün kabul edilmiştir.

Ulaşım, mimarlık, madencilik, çömlekçilik, dokumacılık, çiftçilik ve kanal yapımında gelişmişlerdir. Mezopotamya medeniyetleri aritmetik işlemlerde çarpım tablosunu kullanmış ve dört işlem yapmıştır.

Sümerler

Babiller

ASURLAR

Akatlar

Elamlar

SÜMERLER

MÖ 4000-2350 yılları arasındaki zaman diliminde varlıklarını sürdürmüşler. Türkçeye benzer bir dile sahip olmaları Orta Asya'dan Aşağı Mezopotamya’ya gelerek yerleştikleri varsayılmıştır. Bu nedenle Orta Asya kökenli oldukları ileri sürülmektedir.  Bölgedeki bataklıkları kurutarak tarıma açmışlardır.  Mezopotamya, dünyada uygarlığının kurulduğu ilk yerdir.

 Yöneticilerine “ensi” veya “patesi” demişler.

Alan ölçümleri ve su kanalları açmak için geometriden yararlanmıştır. Dairenin alanı ve silindirin hacmini bulmuş ve “pi” sayısı için 3,125 değerini belirlemiştir.

 Çemberi 360 dereceye bölmüşlerdir.

Şehirlerini tapınakların etrafında oluşturmuşlardır. En önemli şehirleri: Ur, Eridu, Uruk, Kaş, Lagaş’tır. Çivi yazısını bulmuşlar.

Akad Kralı Sargon’un Uruk Kralını MÖ. 2350’de yenilgiye uğratarak yönetimi ele geçirmesiyle Sümerler siyasi güçlerini kaybetmişler.

Böylece uzun süre Akatların egemenliğinde varlıklarını sürdürmüşler.

     Sümerler, ziggurat adı verilen yedi katlı tapınaklar tahıl ambarı, soğuk hava deposu, gözlemevi ve okul olarak kullanmışlar.

   Sümerlerde toprak Tanrı’nın malı kabul edilmiş ve rahiplerin gözetimi altında ekilmiştir.

     Astronomi: Sümerler Zigurat adındaki tapınaklarını aynı zamanda gözlem evi olarak da kullanmışlardır.  Gece ve gündüzü 12’şer saat olarak hesaplamışlar. Bir yılı 30 günden oluşan 12 aya bölmüşler.

Dini mabetlerinde (Tapınak) gözlem yaparak gök biliminde bilimsel gözlem yöntemini keşfetmiş, bilgileri tablolaştırmışlar ve astronomi alanında ilerlemişlerdi.

  Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamış; Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri tespit edilmiştir. Bir yılın uzunluğunu bugünkü hesaba göre sadece 4,5 dakikalık bir hata ile hesaplayan Sümerler, ay yılı esasına göre takvim hazırlamışlardır.

Yazı

Sümerler, MÖ 3200’de çivi yazısını bulan ilk uygarlıktır bulmuştur.

Hukuk:

Sümerlerde İlk Yazılı Kanunları:

Sümer Kralı Urkagina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk yazılı kanunları çıkarmıştır.

Mimaride sütün kubbe ve kemer tarzını kullanmışlar daireyi 360 derece vermişlerdir

     AKADLAR (MÖ 2350-2100)       

     M.Ö. 2350 – 2150 Yılları arasında varlıklarını sürdürmüşlerdir. . Başkenti Agade Tarihte bilinen ilk düzenli ordu ve ilk büyük imparatorluğu kurmuşlardır. Anadolu tarihi hakkındaki ilk yazılı kayıtları Akatlar oluşturmuşlar.

Akad Krallığı, Elam, Anadolu, Suriye ve Yukarı Dicle bölgelerinin doğal zenginliklerini ele geçirdi. Sümer kültürünün etkisinde kalarak çok tanrılı bir dine inandılar. Kurdukları güçlü ordular ile Sümer kültürünü Ön Asya’ya taşıdılar.

Akad Kralı Sargon gerçekleştirdiği seferler ve başarılarla efsanevi bir kişilik hâline gelmiştir. Sargon’un torunu Naramsin zamanında da başarılı seferler devam ettirilmiştir. Sargon ve Naramsin’in Anadolu’ya düzenlediği sefere ilişkin kayıtlar Anadolu tarihi hakkındaki ilk yazılı kayıtları oluşturmuştur.

    Akad İmparatorluğu MÖ 2150 dolaylarında Zagroslardan gelen Gutiler tarafından yıkılmıştır.

       ELÂMLAR (MÖ 3000-640)

       Samî kavimlerinden olan ve Orta Asya kökenli olan Elâmlar Mezopotamya’nın güneydoğusunda yaşıyorlardı. Merkezleri Sus kentiydi.   

 MÖ 3000’de Sus kenti prensi, diğer kent devletlerini de egemenliği altına alarak bir krallık kurdu.

                Elâmlar zengin yeraltı kaynaklarına sahiptiler. Madencilik, çömlek yapımı ve seramik sanatında ileri gitmişlerdir. Bunun yanında Doğu Akdeniz’den geçen ticaret yolları ülkelerinden geçmesi nedeniyle sık sık saldırıya uğramışlardır.

 MÖ 7. yüzyıl ortalarında Asurlar tarafından yıkılmışlar.

BABİLLER:

    Babiller;  Ammurilerin devamı olan Babiller tıp, astronomi ve matematikte ileri gittiler. Mimaride de gelişme göstererek Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri gibi eserler inşa etmişlerdir.

Astronomi ve Bilim:

Kral Hammurabi tarafından Hammurabi Kanunları hazırlanmıştır.

Babiller düzenli gözlemleri yapmak amacıyla gökyüzünü bölgelere ayrıldılar. Gözlemleri sonucunda Merkür ve Venüs'ün Güneş etrafında hareket ettiğini buldular. Ay ve güneş tutulmasının zamanını tespit edip ayın evrelerini gösteren çizelgeler yaptılar.

Babil Devleti Sami ırkından gelen Amurrular tarafından MÖ 2100 yıllarında kurulmuştur. En parlak devri Hammurabi dönemidir.

Babiller I ve II. Babil Devleti olmak üzere iki kez devlet kurmuşladır. I. Babil Hititler, II. Babil ise Persler tarafından yıkılmıştır.

    Babil devleti daha çok Merkezi ve askeri bir devletti. Babil devleti asma bahçeleri ile ün kazanmıştır. Yaptıkları Babil Kulesi, 100 metreye yaklaşmıştır. Bu kule dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilmiştir.

ASURLULAR:

Daha çok ticaretle büyük başarılar sağlamışlardır. Sami kavimlerinden olan Asurlar, Yukarı Mezopotamya’nın Asur kentinde yaşadılar.  MÖ 2000 yıllarında Sargon’un başa geçmesiyle başkent Ninova (Irak-Kerbela)  olan bir krallık kurdular. Elam, Suriye, Filistin ve Mısır’ı içine alan büyük bir imparatorluk hâline geldiler.  Asıl başarılarını Yeni Asur adı verilen

dönemde gerçekleştiren Asurlular savaş ve diplomasinin gücünü iyi kullanarak devrin en güçlü imparatorluğuna dönüşmüştür. İnşa ettikleri sarayların duvarlarına kazıttıkları rölyefler Asur acımasızlığını ve gücünü gözler önüne sermiştir.

Asurlular en güçlü dönemini Asurbaniplal zamanında yaşadılar. MÖ 612’de Medler ile Babillerin saldırmaları sonucunda yıkılmıştır.

Bilme Katkıları:

Asurlular kara kolonileri kurmuş ve yaptıkları ticaret yolları sayesinde Anadolu’yla güçlü bir ticaret bağı oluşturmuştur. Bu ticaret faaliyetleriyle Asurlular, Sümerlerden öğrendikleri çivi yazısını Anadolu’ya getirmiş ve Anadolu’da tarih çağlarının başlamasını sağlamasına neden olmuşlardır. Asurlu tüccarlar, başta Kaniş (Kültepe) olmak üzere Anadolu’nun pek çok yerinde pazarlar kurmuştur.

Asurlular ülkede yazılmış tüm eserleri toplatıp büyük bir kütüphane oluşturarak insanlık tarihe önemli bir hizmette bulundular. Bu dönemde Ninova’yı kültür ve ticaret merkezi haline getirmişlerdir.

Not: 2: Anadolu’da bulunan en eski yazı örneği Kültepe’de bulunan Asur tabletleridir. Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuş ve yazıyı Anadolu’ya taşımışlar.

DİĞER MEDENİYETLER

     HİNT MEDENİYETİ:

Hindistan'da  ilk uygarlık İndus Nehri çevresindeki Harappa’da ortaya çıkmıştır. Hindistan doğal zenginlikleri ve elverişli iklim koşulları nedeniyle tarih boyunca birçok kavmin istilası uğramışlardır.

 Kast sistemi nedeniyle Hindistan'da toplumsal kaynaşma sağlanamamış ve bir millet olamamışlardır.

Hint matematikçileri geliştirdikleri rakam sistemi ile matematik alanında önemli katkılarda bulundular. Hint matematikçiler tarihte “0” sıfırı ilk defa kullanmıştır.  Fakat sıfırı sayı olarak kabul etmemişlerdir.

İslamiyet’in yayılması sonrasında ise Müslüman Arap bilginleri Hintlilerden öğrendiği “0” sayı rakamını kullanmasını öğrenerek matematiksel hesaplamalarda bir çığır açılmıştır.

Müzikte bilinen en eski noktalama yöntemi Hint müzisyenlerini aittir. Resim ve heykel sanatında ileri gitmişlerdir.

“Mahabharata” ile “Ramayana” destanları Hintlilere aittir.

İRAN MEDENİYETİ:

 İran’da ilk büyük medeniyet MÖ IX yüzyılda Medler tarafından kuruldu. MÖ 550 yıllarından başka bir İran kavmi olan Persler, Medlere son vererek Mezopotamya, Anadolu, Mısır, Trakya, Balkanlar, Makedonya ile Ege denizindeki bazı adaları ele geçirerek büyük bir imparatorluk kurmuşlardır.

Geniş topraklara sahip Persler,  satraplık denilen eyalet sistemini oluşturarak farklı kavimleri bir arada ve barış içinde yaşamalarını sağlamışlardır.  

Tarihte ilk düzenli Posta teşkilatını kurmuşlardır.

Ayrıca Persler döneminde; ticaretle uğraşan Lidyalıların başkenti Sardes’ten başlayıp başkentleri kendi başkentleri Sus’a kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır

Dini İnanış:

Persler çok tanrılı Zerdüştlük inancını benimsemişlerdir.

ÇİN MEDENİYETİ:

MÖ 4000 yıllarında Sarırmak’ın suladığı bereketli ovalarda doğdu. Çinliler mimarlık, heykelcilik, resim, cam süsleme ve seramik sanatlarında gelişme gösterdiler. İpekböcekçiliği ve ipekli dokuma işçiliğinde de ileri gittiler.

Çin Türk Moğol ve Tibet kültürlerinin katkılarıyla oluşmuştur. Çinliler; barut, pusula, kâğıt, mürekkep ve matbaayı icat ederek dünya uygarlığına katkı sağlamışlardır.

Tıp:

Günümüzde de kullanılan geleneksel tıbbın tedavi yöntemleri olan masaj ve akupunkturu kullanmışlardır

Çinliler yazı mürekkep, Kağıt barut pusula ve matbaayı kullanarak dünya uygarlığına gelişmesine katkı sağlamışlardır 

EGE VE YUNAN MEDENİYETİ:

Yunan medeniyetinin temelini atan Dorlar Yunanistan'da “Polis” adı verilen şehir devletleri kurdular.

Yunan Medeniyeti Yunan kentlerinde yapılan seçimler, cumhuriyet ve demokrasinin ilk izleri kabul edilir.

Başta Aristoteles (Aristo) olmak üzere Yunan bilginleri, bitkilere ve hayvanlara ilişkin bilimsel bilgileri derleyerek botanik ve zooloji alanlarının temellerini atmıştır.

Girit adası Mora Yarımadası (Miken) ve Yunanistan'da gelişmiştir. Felsefe, tıp, tarih, aritmetik, geometri ve astronomi bilimlerinde önemli gelişmeler yaşanmıştır Tales, Heraklit, Sokrates, Platon ve Aristoteles felsefe alanında ünlü Yunan bilginleridir.

Bu şehir devletlerden biri olan Atina’daki yöneticilerden Salon; “doğuştan gelen soyluluğu kaldırdı.

Klistenes ise bütün yurttaşlara devlet yönetimine katılma hakkı tanıdı.

 Yunanlılar tanrıları adına her 4 yılda olimpiyat oyunları düzenlemişlerdir.

Ayrıca Pisagor matematik, Heredot tarih, Hipokrat ise tıp biline katkıda bulunan Yunan bilginleridir.