9. Sınıf Tarih Dersi I. Ünite İle İlgili Bazı Kavram ve Kelimeler
9. Sınıf Tarih Dersi
Ünite Adı: Geçmişin İnşa Sürecinde Tarih:
Ünite'de geçen bazı kavram ve kelimeler:
• Arkeoloji • Millî kültür
• Çağ• • Milat
• Kaynak • Takvim
• Kronoloji • Tarih
• Yüzyıl • Zaman
arkeoloji: kazı bilimi:
çağ, Zaman dilimi; asır, kurun, vakit. Başlangıcı ve sonu belli olan, tarihte ayrı bir özelliğe sahip zaman bölümüdür.
dijitalleşme: Kısaca sayısallaşma diyebiliriz. ulaşılabilir bilgilerin herhangi bir bilgisayar tarafından okunabilecek şekilde dijital ortama aktarılması sürecine verilen addır.
Özellikle mühendisler çeşitli fiziki görüntüleri bilgisayara aktarıp çalışmalar yapmak için kullanırlar.
kanıt: Bir şeyin doğruluğunu, gerçekliğini kanıtlamaya yarayan belge; burhan, ispat, argüman.
milli kültür: Millî kültür ise bir millete kimlik kazandıran, diğer milletlerle arasındaki farkı belirlemeye yarayan, tarih boyunca meydana getirilen o millete ait maddî ve manevî değerlerin uyumlu bir bütünüdür. Bir toplumu millet yapan ve onun bütünlüğünü sağlayan millî kültürdür.
milat: Hz. İsa'nın doğduğu gün. Herhangi bir olayın başlangıcı. İnsanların unutamayacağı bir olay, vakaa
tarih: İnsan toplumlarıını veya milletleri etkileyen her türlü insan faliyetlerini ela alıp yer ve zaman göstererek sebep ve sonuç ilişkisi içinde belgelere (kaynak, veri) dayanarak objektif biçimde inceleyen bilim.
tarihsel bilgi: geçmişte yaşanmış olaylar, kişiler ve toplumlarla ilgili edinilen bilgilerdir. Bu bilgiler, tarih boyunca meydana gelen gelişmeleri, değişimleri ve etkileri anlamak için kullanılır. Geçmişin kayıtları ve belgeleri aracılığıyla elde edilen bu bilgiler, tarih araştırmalarında kullanılır.
takvim: Zamanı yıllara, aylara ve günlere ayıran yöntem.
tarihsel zaman: Gelişimi etkileyen yeniliklerin, değişimlerin, teknolojinin, doğal afetlerin, sosyal patlamaların, buluşların, savaşların, kıtlıkların oluşturduğu zaman aralığıdır.
tarihçi: Tarihsel konular üzerinde araştırmalar yapan, tarih kitapları yazan kimse; müverrih.
yapay zekâ: Bir bilgisayarın, bilgisayar kontrolündeki bir robotun veya programlanabilir bir aygıtın insana benzer biçimde algılama, öğrenme, fikir yürütme, karar verme, sorun çözme, iletişim kurma vb. işlevleri sergileyebilme yeteneği.
yüzyıl: Yüzyıllık süre; asır. Milat başlangıç alınarak 0-99, 100-199, 200-299 vb. olarak sayılan yüzyıllık dönem:
MÖ 4. yüzyıl. MS 4. yüzyıl
Yüzyıl veya asır kelime anlamı olarak arka arkaya gelen yüz yılı anlatmak için kullanılır. Ancak aslında yüzyıl terimi yüz tane yıldan oluşmak zorunda değildir. 0 yılı ile başlar ve 99 yılı ile biterler. 0 başlangıç kabul edilir ve takip eden an 1. yıldır. 0 milat kabul edilmesi tarihçiler tarafından yapıldığı için tarih hesaplamalarında 0-99 olarak yüzyıl 0-24 1. çeyrek 25-49 2. çeyrek 50-74 3. çeyrek 75-99 4. çeyrek olarak kullanılmaktadır.
zaman: Bir işin, bir oluşun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu süre denir.
ölçülmüş veya ölçülebilen bir dönem, uzaysal boyutu olmayan bir sürekliliktir diyebiliriz
1. Tarih Biliminin Tanımı:
Tarih; geçmişte yaşamış insan topluluklarının faaliyetlerini yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç ilişkisi içinde belgelere dayalı olarak, nesnel (objektif) biçimde inceleyip açıklayan bir bilim dalıdır. Tanımından da anlaşılacağı üzere tarihin konusu insandır.[1]
Tarih biliminin temel öğeleri:
Sebep, sonuç, yer, zaman, tarafsız (Objektif), güvenilir kaynaklar.
Tarihçi: Geçmişteki insanların yaşamlarını merak etme güdüsüne sahip olan, konu ile ilgili araştırma yöntemleri kullanan, kaynakları inceleyerek geçmişi kurgulayan ve bunu meslek edinen kişidir.
Vakainüvis: Osmanlı İmparatorluğu'nda devrin olaylarını yazmakla görevlendirilen resmî devlet tarihçisine vakanüvis denmiştir.
Tarihsel Bilgi: Tarihçinin bakış açısıyla, belgelere dayalı bir biçimde, geçmişte yaşanmış tarihsel öneme sahip olaylar arasından seçilmiş konulardır.
Neden-Sonuç İlişkisi:
Tarihsel bir olayın nedenleri ve sonuçları o olayın kavranabilmesini sağlar. Ancak bir tarihi olay veya olgunun uzun dönemlere yayılan çok çeşitli sebep ve sonuçları vardır. Hiçbir tarihsel olay tek bir gerekçeye ve sonuca bağlanarak açıklanamaz.
Tarihi Olayların Genel Özellikleri:
- Tarihi olaylar, geçmişte meydana gelen yaşanmış olaylardır. İnsan topluluklarını etkiler.
-Belirli bir mekân ver zaman diliminde gerçekleşmiştir.
-Tarihi olaylar devamlıdır. Aralarında neden-sonuç ilişkisi vardır.
-Oluşumunda ya da sonuçlarında sabit kanunlar ve kurallar yoktur.
-Kaynaklarla belgelenir, Efsane, masal ya da hikâye değildir.
- Benzer nitelikli olaylar meydana gelse zaman, mekân ve kişiler sürekli değiştiğinden tarihi olayların aynı şekilde tekrar etmesi mümkün değildir. Bu nedenle tarih araştırmalarında deney ve gözlem metodu kullanılmaz. Yani tarih bilimini fen bilimlerinden ayıran en önemli özelliği tekerrür etmemesi, sonuca ulaşmak için deney ve gözlemin yapılamamasıdır.
- Tarihi olaylar, sonuçları itibariyle geniş coğrafyalar ve insan toplulukları üzerinde hissedilir. Tarih olayı, günlük olaydan ayıran en belirgin yönü de budur.
Not: Tarihî bir olay için, yer ve zaman en önemli unsurlardır. Tarihî olayın doğru değerlendirilebilmesi için olayın geçtiği yer ve zamanın bilinmesi gerekir.
Not 2: Tarihi olaylar devamlıdır. Bir zincirin halkaları gibi birbirini sebep ve sonuçlarıyla takip ederler.
Belge: Tarihçinin geçmişi aydınlatmak için yararlandığı her türlü esere ve yazılı kaynaklara “Belge” denir.
Yıllık (Anal): Yaşanan olayların günü gününe kaydedilmesine denir.
Veri: İncelenen olayla ilgili elde edilen bütün bilgilere veri denir.
Arşiv: belgelerin saklandığı yer
Kanıt (Delil) Geçmişe ait çeşitli kaynaklardan toplanan bilgiler.
Geçmiş: Bugüne göre geride kalmış olan zamandır.
Tarih Biliminin Amacı; Geçmişte yaşanan olayları analiz ederek doğru bilgi vermektir.
Kaynak: Tarihi bir olayı doğru olarak anlamaya yarayan her türlü malzemedir. Geçmişten günümüze kadar gelmiş olan her türlü veriye kaynak (belge, vesika) denir. Tarihi bilgilerin doğru ve güvenilir olması gerekir. Kaynaklara dayanmayan bilgiler, tarih araştırmalarında değer taşımaz ve dikkate alınmaz. Kaynakları inceleme ve karşılaştırma yoluyla güvenirliğini tespit etmeye çalışır.
Örnek Test Sorusu:
. Tarih ve geçmiş kavramları, birbirinden farklı anlamlar içerir. Tarih; insanların geçmişte yaşadığı önemli olayları kronolojik olarak, belgelere dayanarak ve belli yöntemlerle inceleyen bilimsel bir disiplindir.
.Geçmiş ise insanların yaşadığı deneyimler bütünüdür ve belge gerektirmez. Tarih çalışmalarında geçmiş yaşantılar, araştırma ve analiz yoluyla anlamlandırılmaya ve yorumlanmaya çalışılırken geçmiş kavramı daha geniş kapsamlıdır ve bireylerin algısına göre değişebilir.
Bu metinden yararlanarak
I. Tarih, insanlığın geçmişte yaşadığı olayları belgeler yoluyla inceler.
II. Geçmiş, insanların sözlü olarak aktardıkları kültür varlıklarıdır.
III. Tarih, geçmişin bilimsel yöntemlerle incelenmesi ve kişisel yorumlarla açıklanmasıdır.
IV. Geçmiş, geride kalan ve bugünü etkilemeyen deneyimlerdir.
ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve IV E) I, III ve IV
Doğru Cevap: A
[1] Tüysüz, Sami, 2022, 9. Sınıf Tarih Ders Kitabı, Tuna, Ankara 2020 s.10