Yükselme Dönemi Özet Bilgiler içerir

Ö Z E T    N O T L A R:

-I. Murat’tan itibaren “Ülke hanedanın ortak malıdır.” Anlayışı yerine “Ülke padişah ve Oğullarınındır.” Anlayışı almıştır.

Bu anlayış taht mücadelelerinin devam ettirmiş ve zaman zaman devletin zayıflamasına neden olmuştur.

-Fatih S. Mehmet, taht mücadelelerinin önlenmesi amacıyla yaptığı bir kanuni düzenlemeyle kardeşlerini öldürtme hak ve yetkisini vermiştir.

Merkeziyetçi yapıyı güçlendiren bu kanunname aynı zamanda veraset sistemindeki ilk ciddi düzenleme olmuştur.

YÜKSELME DÖNEMİNDE OSMANLI HUKUKU

Osmanlı Devleti’nin temel aldığı iki hukuk sistemi; şeri ve örfi hukuktur.

Şeri kanunları çıkarmak ve yorumlama işi padişah adına şeyhülislam ve kadılar tarafından yapılmıştır.

Hiçbir şekilde örfi hukuk hükümleri şeri hukuka aykırı düşmemiştir. Bu şekliyle örfi hukuk, şeri hukukla birleşmekte ve hatta tek hukuk telakkisi ortaya çıkmaktadır.

Şeri Hukuk hükümleri; Kur’an, hadis, icma gibi İslam ilke ve temellerine dayandırılmıştır.

Örfi Hukuk; padişahın iradesine bağlı olarak koyduğu kurallar ve bunlar için çıkarılan fermanlardan oluşmuştur.

Osmanlılarda hukuk ilk defa Fatih Sultan döneminde yazılı hale getirilerek Kanunname-i Ali Osman adı ile bir araya toplanmıştır.

-Kadı: Osmanlılarda mahkemelerde hakimlik yapar

        Şehir ve kasabaların belediye  ile noterlik işlerini yürütür

        Devletin mahalli uygulamalarında devlet adına tek yetkili kişiye kadı denmiştir.

-Naip: Kadıların küçük yerleşim birimlerindeki temsilcilerine naip denmiştir.

Adalet:

-Divan-ı Hümayun’un en temel görevi adaleti sağlamaktı.

-rik’a: Halkın  cuma namazına veya ava çıkarken padişaha verdikleri dilekçelerine rika denir.

Hükümdar, Allah’tan başka kimseye sorumlu olmayan tek otorite olarak haksızlığı giderebilecek en yüksek otoritedir.

OSMANLILARDA BİLİM 

Sahnı Seman Medresesi; Fatih döneminde kurulmuştur.

Ali Kuşçu: İran Terbiz’den Fatih’in teklifi üzerine gelen Ali Kuşçu’nun gelişi büyük bir heyet tarafından karşılanmıştır.

Ayasofya’ya müderris olarak atanmıştır. Burada astronomi ve matematik dersleri vermiştir.

İstanbul’un enlem ve boylamlarını ölçmüştür.

Sabuncuoğlu Şerafettin: Cerrrâhiyetü’l  Hâniye eseri ile Mücerrebname eseri çok önemlidir. Tiryak (panzehir)’den bahseder.

Endülüslü Hekim Ebül Kasım Zehravi’nin içinde formakolojiye ait bölümler bulunan Et-tasrif adlı cerrahi kitabını Kitab-ı Cerrahiye-i Haniye ismi ile Türkçeye çevirmiştir.

-İlk tıp medresesi Yıldırım Bayezit tarafından Bursa’da kuruldu.

Coğrafya ve astronomi alanında Piri Reis, Ali Kuşçu, Seydi Ali Reis, Matrakçı Naşuh dikkatleri çekmektedir.

Piri Reis; Kitab-ı Bahriye adlı eserinde dünyanın yuvarlaklığını, gelgit olayı, pusulanın kullanımı, Amerika kıtasının varlı gibi konuları anlatmıştır.

Takiyyüddin Mehmet:

 İstanbul’da bir rasathane kurmuştur. (1578). Burada Matematik ve astronomi, güneş ve ay tutulmalarına yer verilmiştir.

İlk defa mekanik saat kullanılarak gözlem yapılmıştır.

Ekliptik ile ekvator arasındaki açı hesaplanmıştır.

Divan Şairleri:

Yükselme döneminde; Nesimi, Ahmedi, Baki, Fuzuli ve Ruhi önemli divan şairleridir.

Halk Edebiyatı:

Yükselme döneminin halk edebiyatında Mahremi önemli halk şairidir.

Tassavvuf Edebiyatı:

Tasavvuf Edebiyatının önemli temsilcileri Hacı Bayram Veli, Pir Sultan Abdal Kaygusuz Abdal, Akşemsettin, Eşrefoğlu Rumi ve Kemal Ümmi’dir.

Klasik dönem Osmanlı Mimari Yapı:

Anadolu Hisarı; Yıldırım Bayezit döneminde yapıldı.

Rumeli Sarayı ve Topkapı Sarayı Fatih döneminde yapıldı.

 

Osmanlılarda Oyun ve Eğlence:

Mesire yerleri: Toplu olarak eğlendikleri en önemli eğlencedir.

Hamam, kahvehane, bozhane gibi yerlere de gençler takılırdı.

Osmanlılarda Spor: Ok atmak, kılıç kullanmak, ata binmek, mızrak kullanmak askerlik gereği yapılan sportif faaliyetlerdi.

SORU - CEVAP METODUYLA TEKRAR

Ticaret yolları üzerinde taşımacılığı meslek edinenlere…. Mekkâri Teşkilatı…tarafından yapılırdı.

Avrupa'da bilim ve sanatta yaşanan gelişmeleri Rönesans denir.

Osmanlı devletinin temel aldığı iki hukuk sistemi vardır bunlar şeri  ve örfi hukuktur.

1479 da imzalanan antlaşmayla Venediklilere ilk kapitülasyonlar verildi.

Veraset sisteminde ilk ciddi düzenlemeyi Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılmıştır.

Topkapı sarayı birun, enderun ve harem olmak üzere üç temel bölümden oluşuyordu

Kalemiye sınıfının divanı hümayundaki temsilcileri defterdar ve nişancılar dan oluşur.

 Eyaletlerde güvenlik işini subaşı yargıçlar kadılar yapardı.

 

Osmanlı eğitim sisteminde mesleki eğitim lonca tarafından verilirdi

Pusulanın gelişmesi gemi teknolojisindeki ilerleme coğrafi keşifleri başlatmıştır.

Avrupa'da güzel sanatlar ve bilim alanındaki yeni gelişmeleri Rönesans adı verilir

Osmanlı devletinde sosyal yardımlaşmayı sağlamak amacıyla vakıflar kurulmuştur

 

Menzil Teşkilatı: Osmanlı topraklarından geçen yol ağının her biriminde, taşımacılığın en hızlı şekilde yapılmasını sağlıyorlardı.

Derbentçiler: Bu görevliler, ana yollar üzerindeki geçitlerin denetimini yapıyor ve güvenliğini sağlıyorlardı.

Mekkâri Taifesi: Ticaret yolları üzerinde taşımacılığı meslek edinmişlerdir.

 

Osmanlı Toplumu:

1. Seyfiye (Askeri)

2. Reaya olmak üzere iki kısımdan oluşurdu.

Bu sınıf;

-askeri: Beylerbeyi, sancak beyleri, kapıkulu zabitleri, neferler, tımarlı sipahiler, deniz askerleri

-ilmiye: müderrisler, noterlik ve hâkimlik görevi bulunan; kadılar ve cami görevinde bulunan imamlar

 -kalemiye: Devlet dairelerinde bulunan görevli bürokrat ve memur olarak çalışan bu sınıfın en yüksek Anadolu ve Rumeli defterdarı, nişancı, reisülküttüp, defter emeni

seyfiye: Görevleri icabı vergiden muaf olan; yöneten ve askeri sınıfı ifade eder.

reaya: Toplumun yönetilenlerini; köylüler, göçebe ve şehirlilerden oluşan ve vergi vermekle mükellef olan kısımdır.

 

TIMAR SİSTEMİNİN YARARLARI:

İdari Yararları:

- Tımarlı sipahiler bulundukları yerlerde bir jandarma gibi asayişle ilgilendiğinden ülke genelinde güvenlik sağlanmıştır.

-Ülkenin en ücra köşesinde bile devlet otoritesi kurulmuş, merkezi otorite güçlü tutulmuştur.

 

Askeri Yararları:

Her an savaşa hazır büyük bir atlı askeri birlik yetiştirilmiştir.

Ekonomik Yararları:

-Devlet, hazinesinden para harcanmadan önemli bir askeri güç oluşturulmuş, hazinenin yükü hafiflemiştir.

-Ülke topraklarının boş kalması engellenerek üretimin artmasın ve devamlılığı sağlanmıştır.

-Aynı toprak üzerinde köylü, tımar sahibi ve yetiştirdiği askerlerin ihtiyaçları karşılanmıştır.

 

Yeniçeriler:

Yaya askerlerdir

Barış zamanında merkezde (İstanbul) veya merkeze yakın yerlerde otururlardı

İstanbul’da güvenliği sağlarlar

Devşirme sistemi ile toplananlardan oluşturulurlardı.

Maaşları hazineden ödenirdi.

Emekli olana kadar evlenemezlerdi

 

Tımarlı Sipahiler (Atlı Askerler):

Atlı askerlerdir.

Barış zamanında kendilerine tahsis edilen dirilik topraklarında otururlar

Kırsal bölgelerde güvenliği sağlarlar

Türk ve Müslüman kökenli ailelerden oluşurdu.

Tımarlardan toplanan vergilerle geçimlerini sağlarlardı

 

Not: Osmanlılarda toprağın mülkiyetinin devlete ait olması büyük toprak ağalarının ve hanedanlarının ortaya çıkmasını engellemiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti’nde Avrupa’da görülen feodal sistem ve toprağa bağlı köle çiftçi sınıfı serfler oluşmamıştır.

Üretim: Osmanlı ekonomisi büyük ölçüde toprağa dayalıydı.

 

GÖREV VE SORUMLULUKLAR:

1. Halkın Sorumlulukları:

-Sebepsiz yere toprağı üç yıl üst üste boş bırakmamak

-Toprağı habersiz terk etmemek

-Ürettiği ürünün vergisini tımar sahibine ödemek

 

2. Tımar Sahibinin Sorumlulukları:

-Köylünün güvenliği ve düzenin sağlanması

-Üretim araçlarının temininde ve ihtiyaçların karşılanmasında köylüye yardım etmek

-Gelirinin belli bir bölümüyle asker yetiştirmek

 

3. Devletin Sorumlulukları:

-Halkın huzur ve güvenini sağlamak

-Adaleti tesis etmek

 

Osmanlı Devleti’nde Kuruluş döneminde İç ve Dış Ticaretin Gelişmesi Ülke açısından Önemi:

-Ülkede üretimin artmasına

-Ülkeye para girişinin artmasına

-İşsizliğin azalmasına

-Halkın refahının yükselmesine neden olmuştur.

 

Örnek Test:

Osmanlı İmparatorluğu 1699 Karlofça Antlaşması ile gerileme dönemine girmiş ve Avrupa devletlerine karşı üstünlüğünü kaybetmiştir.

Karlofça Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da üstünlüğü Avusturya’ya kaptırdığına kanıt olarak gösterilebilir?

A) Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verilecek

B) Macaristan’ın büyük Sivas Kongresi’yle bir bölümü Avusturya’ya bırakılacak

C) Anlaşma 25 yıl sürecek ve Avusturya’nın garantörlüğünde olacak

D) Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verilecek

E) Erdel ve Hırvatistan’ın bir bölümü Avusturya’ya verilecek

 

                                                                         Doğru Cevap: C