Reform'un Ortaya Çıkışı
Orta Çağ Avrupa'sında Reformun ortaya çıkışı ve etkileri
REFORM
Reform hareketleri sadece dini alanda bir yenilik hareketi değildir. Rönesans’la başlayan özgür düşüncenin ortaya çıkardığı doğal sonuçtur.
XVI. Yüzyılın başlarında büyük hümanist bilgin Erasmus da ahlaki yozlaşmaya ve boş inançlara karşı Katolik Kilisesi’nde liberal bir reformun gerekliliğini savunmuş ve Hz. İsa’nın örnek alınmasını önermiştir.
Katolik Kilisesi'nin bozulması ve dini amaçlardan uzaklaşması üzerine, XVI. yüzyılda Almanya'da başlayarak diğer Avrupa ülkelerine yayılan dini alandaki yeniliklere Reform denilmiştir.
Yani XVI. Yüzyılda Avrupa’da Hıristiyanlığın Katolik mezhebinde yapılan değişiklik ve düzenlemelerdir, diye biliriz.
Reform'un Sebepleri:
Katolik Kilisesi'nin bozulması ve Hıristiyanlar arasında yenilik fikirlerinin yayılması
Hümanizm sayesinde Hıristiyanlığın kaynaklarına inilmesi, İncil'in milli dillere çevrilerek temel ilkelerin ortaya konulması
Matbaanın yaygınlaşması ile okuma - yazma bilenlerin artması üzerine Katolik mezhebinde sorgulanmaya başlaması
Endüljans sorununun ortaya çıkması, kilisenin para karşılığında insanların günahlarını affetmesi
Rönesans hareketlerinin etkisi ile özgür düşüncenin yayılması
Reform hareketlerinin ilk defa başladığı Almanya'da siyasal birlik olmaması ve Almanya'daki prenslerin dinde yenilik isteyenleri desteklemesi
Reform'un Doğuşu
Katolik Kilisesi'nin yanlış uygulamalarına Martin Luther'in karşı çıkması, ekonomik sıkıntı içindeki Alman halkı arasında büyük ilgi görmüştür (1517).
Martin Luther'in düşüncelerinin yayılması üzerine Luther aforoz edilmiş ve öldürülmesine karar verilmiştir (1521). Bu gelişmelerden sonra Almanya'daki bazı prensler Martin Luther'i korudu,
Martin Luther ile Katolik Kilisesi taraftarları arasında anlaşmazlıklar çıkmış, kilisenin malları köylüler ve şövalyeler tarafından yağmalanmıştır.
Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın Avrupa’daki bu karışıklıklara el atmak istemesinden çekinen Şarken geri adım atmak zorunda kalmıştır.
Ayrıca savaşların ülkede huzuru bozmasından ve imparatorluğun parçalanmasından endişe eden Alman imparatoru Şarlken, Diyet Meclisi'ni topladı (1529). Katoliklerle Luther taraftarları arasında Ogsburg Antlaşması imzalanmıştır (1555). Bu anlaşmaya göre; Protestanlık mezhebi ve kilisesi kesin olarak kabul edilmiştir. Alman prensleri istedikleri mezhebi seçme ve kendi topluluklarına kabul ettirme konusunda serbest olmuşlardır.
Prensler kendi ülkelerinde din işlerinin mutlak hâkimi haline geldiler. Prenslerin mezheplerini kabul etmeyen Almanların başka yerlere göç etmesine izin verildi. '
Almanya'da başlayan Reform hareketleri, İngiltere, Fransa, İsveç, Norveç ve Danimarka gibi ülkelere de yayılmıştır. Fransa'da Nant Fermanı ile Kalvenistlere ve Protestanlara inanç serbestliği tanınmış¬tır.
İngiltere Kralı VIII. Henri Anglikan Kilisesi'ni kurarak Katolik Kilisesi'nden ayrılmıştır. Henri'nin papayla ilgisini kesip Anglikan Kilisesi'ni kendine bağlaması üzerine İngiltere'de din, milli bir karakter kazanmış; kilise yönetimi mekanizması içinde yerini almıştır.
Not: -Avrupa'da yeni mezheplerin ortaya çıkması, okulların kiliseden alınması inanç özgürlüğü doğrultusundaki gelişmeleri kolaylaştırıcı bir ortam sağlamıştır.
-Luther’in başlattığı Reform hareketlerinin başarıya ulaşmasında Alman prenslerinin desteği ve Rönesans ile birlikte ortaya çıkan özgür düşünce ortamının etkisi olmuştur.
Reform'un Sonuçları:
-Avrupa'da mezhep birliği bozuldu.
-Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıktı, mezhepler arasında çatışmalar başladı ve bu durum Avrupa devletleri arasındaki dinsel bağları zayıflatmıştır.
-Din adamları ve Katolik Kilisesi eski itibarını kaybetti.
-Katolik Kilisesi kendini yenilemek ve düzenlemek zorunda kalmıştır. Katolik kalan ülkelerde yeni mezheplerle mücadele etmek amacıyla Engizisyon mahkemelerini harekete geçikti.
-Eğitim - öğretim faaliyetleri kiliseden alınarak laik bir eğitim sistemine geçiş yapıldı.
-Papa ve kilisenin Avrupa ülkelerinin kralları üzerindeki etkisi sona erdi.
-Avrupa'da siyasal bölünmeler yaşandı.
Papa ve Katolik Kilisesi eski gücünü ve krallar üzerindeki etkisini kaybetti.
-Katolik Kilisesi'nden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına ve topraklarına el konuldu.
-Avrupa’daki bazı krallıklar kendi çıkarları doğrultusunda Hıristiyanlığı millileştirerek yeni mezheplerin öncülüğünü yaptılar. Almanya’da Martin Luther’in öncülüğünde Protestanlık, İngiltere’de VIII. Henri ve Kızı Elizebet’in öncülğünde Anglikanizm, Fransa’da Kalven’in öncülüğünde Kalvenizm mezhebi kuruldu.
|
Not: Katolik Kilisesi kendi dağılmasını önlemek amacıyla Engisizyon Mahkemeleri kuruldu.
Uyarı: Reform Osmanlı Devleti’nde bulunan Gayrimüslimler arasında yaşanmadı. Bunun en önemli nedeni ise Osmanlı Devleti’nin Hıristiyan halka geniş haklar vermesidir. Onları din ve eğitim işlerinde serbest bırakmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti Ortodoks din adamlarının halk üzerinde baskı oluşturmasına izin vermemiş, böylece ruhban sınıfının siyasi güç elde etmesi engellenmiştir.
|
Avrupa’da kanlı mezhep çatışmaları yaşanırken Osmanlı toplumu içindeki Hristiyanlar refah ve mutluluk içinde yaşamışlardır.
Martin Luther’in 1517’de Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı bildiri ile başlattığı reform hareketinin gelişimi ve başarısını Türklere borçludur. Avrupa’da bundan sonra yaşanan mezhep savaşlarında Avrupa’daki güçlü krallar, kilise ve papa mezhep isyanını başlatanların üzerine Kanuni dönemindeki Türk baskısı nedeniyle gidemediler. Bu nedenle Avrupa’da doğan yeni mezhepleri tanımak zorunda kaldılar.
Avrupa'daki Gelişmelerin Osmanlı Devleti'ne Etkileri
Osmanlı imparatorluğu, ipek ve Baharat yollarına hâkim olmasına rağmen yolların değişmesinden dolayı beklediği ekonomik çıkarlara ulaşamamıştır. Ayrıca Osmanlı topraklarında kervan yolları boyun¬ca faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kal¬dı. Bu durum Osmanlı Devleti'nde ekonomik sıkıntılara ve bunun sonucunda ise Celali isyanlarının çıkmasına neden oldu.
Osmanlı İmparatorluğu Coğrafî Keşiflerin olumsuz etkisini azaltmak için:
-Avrupalı devletlere kapitülasyonlar verdi.
-Don - Volga ve Süveyş kanallarını açıp eski ticaret yollarına canlılık kazandırmak istedi.
-Hint ticaret yolunun hâkimiyeti için Portekizlilerle, Akdeniz hakimiyeti için de İspanyollarla mücadele etti ise de bunda pek istenilen başarı elde edilemedi.
Osmanlı Devleti, Avrupa'da bilimsel ve teknik alanlarda yaşanan gelişmelere yabancı kalarak bu gelişmeleri yakından takip edemedi. Bu durum Osmanlı Devleti ile Avrupa arasındaki bilimsel, teknik ve ekonomik alanlardaki farkın giderek açılmasına neden oldu.
Osmanlı Devleti içerisinde yaşayan gayrimüslimlerin büyük çoğunluğu Hıristiyan’dı. Osmanlı Devleti bunlara inanç ve din konularında serbestlik tanıyarak geniş haklar vererek, kilisenin suiistimallerine karşı koymaya çalışmıştır.
| Not: Osmanlı Devleti Avrupa politikası gereğince Reform hareketleri sırasında Protestanları destekleyerek Hıristiyanlar arasındaki ayrılıkların artmasına çalışmıştır. |
