Rönesans, coğrafi konumu itibariyle Doğu ve Batı uygarlıklarına yakın ve İslâm kültüründen etkilenmeye elverişli olan İtalya’da doğdu.

DÜŞÜNCE HAYATINDA VE SANATTA GELİŞMELER

RÖNESANS

Rönesans, coğrafi konumu itibariyle Doğu ve Batı uygarlıklarına yakın ve İslâm kültüründen etkilenmeye elverişli olan İtalya’da doğdu.

XV. ve XVI. yüzyıllarda önce İtalya'da başlayan ve daha sonra Avrupa'da yayılan edebiyat, güzel sanatlar ve bilim alanındaki gelişme, yenilik ve yeni fikirlere "Yeniden Doğuş" anlamında Rönesans denilmiştir.

Rönesans'ın Nedenleri:

- Orta Çağ'ın sonlarına doğru kültür ve sanat alanında önemli bir birikimin oluşması

-Avrupa'nın İspanya'da Endülüs Emevi Devleti ve Sicilya aracılığı ile İslam medeniyetini tanıması

-Matbaanın sayesinde yeni buluş ve düşüncele­rin yayılması

Avrupa'da kültür ve sanat faaliyetlerini destekle­yen, bilim adamları ve sanatkârları himaye eden varlıklı kişilerin (mesenlerin) ortaya çıkması

-Coğrafi Keşiflerden sonra zenginleşen Avru­pa'da sanattan ve edebiyattan zevk alan bir sı­nıfın ortaya çıkması

-Antik Çağ (Eski Çağ) eserlerinin incelenmesi

-İstanbul'un fethinden sonra Bizanslı bazı bilgin­lerin İtalya'ya göç ederek eski Yunancayı öğret­meleri ve eski eserleri tanıtmaları

Rönesans'ın Gelişimi:

Rönesans, XV. yüzyılda İtalya'da başlamıştır. Rö­nesans'ın İtalya'da başlamasında; İtalya'nın coğrafi konumu, ekonomik durumu, dini önemi, tarihi öne­mi, siyasal durumu ve İslam medeniyetinden etkilenmesi önemli rol oynamıştır.

İtalya'da Rönesans, XIV. yüzyılın sonlarında Hümanizma ile başlamıştır. Hümanizm; Eski Yunan ve Latin kültürlerini en yüksek kültür örneği olarak alan ve Orta Çağ'ın skolastik düşüncesine karşı Avrupa'da doğup gelişen felsefe, bi­lim ve sanat görüşü, insanlık sevgisini en yüce amaç ve olgunluk sayan bir doktrindir. Hümanizm, insa­nın kendini tanımasına, yasalarını yapmasına ve haklarını korumasına ortam hazırlamıştır.

Coğrafi Keşifler sonucunda İtalyan şehirlerinin zenginleşmesi ile İtalyan ekonomisinin ilerlemesi

İtalya’nın Orta Çağ’dan itibaren siyasi birlikten yoksun bağımsız şehir devletlerinden oluşması ile özgür düşünce ortamının bulunması Rönesans’ın İtalya’da doğmasının başlıca sebepleri arasındadır.

İtalya'da Eski Çağ'dan kalan antik eserleri incele­mek ve benzerlerini yapabilmek amacıyla akademi­ler kurulmuş, Yunanca, Latince ve İbranice metinler incelenmiştir.

Avrupa devletleri, İtalya Savaşları (1494-1559) sı­rasında İtalya'daki Rönesans hareketlerinden etkilenmişlerdir. Hıristiyanların papayı ziyaret etmeleri de İtalya'daki yenilikleri kendi ülkelerinde tanıtmalarında etkili olmuştur.

İtalya’da Yetişen Rönesans Öncüleri: Giotto, Rafaello ve Leonardo da Vinci

Rönesans'ın Sonuçları:

Avrupa'da skolastik düşünce yıkılmış, serbest dü­şünce ortamı doğmuş, bilim, sanat ve edebiyat alanlarında yeni dünya görüşür ortaya çıkmıştır.

-Deney ve gözleme dayanan pozitif düşünce yaygınlaşmıştır.

-Din adamları ve Katolik Kilisesi hümanistler tarafından eleştirilmiş ve Reform hareketlerinin başlamasına ortam hazırlamıştır.

Skolastik düşünce ortadan kalkarken kiliseye olan güven de azaldı. Bu durum Reform’un başlamasında etkili oldu.

-Soylular ile halk arasındaki ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki çelişkiler artmıştır.

-Din adam­ları, bürokratik alanlardan uzaklaştırılmaya başlanmış, devlet işlerini yürütecek bürokratlar or­taya çıkmıştır.

-Edebiyattan ve sanattan zevk alan üstün bir tabaka ile bunlardan zevk almayan yoksul halk kitlesi gibi iki sınıf ortaya çıktı.

-Bilimsel gelişmeler teknik gelişmelere ve sanayinin ilerlemesine or­tam hazırlamıştır.

-Fransa’da Villar, Ronsard, Rable ve Montaigne, Almanya’da; Erasmus ve Dürer, İngiltere’de; Sheakspear gibi ünlü sanatçılar yetişti.

REFORM

Katolik Kilisesi'nin bozulması ve dini amaçlardan uzaklaşması üzerine, XVI. yüzyılda Almanya'da başlayarak diğer Avrupa ülkelerine yayılan dini alandaki yeniliklere Reform denilmiştir. Yani XVI. Yüzyılda Avrupa’da Hıristiyanlığın Katolik mezhebinde yapılan değişiklik ve düzenlemelerdir, diye biliriz.

Reform'un Sebepleri:

• Katolik Kilisesi'nin bozulması ve Hıristiyanlar arasında yenilik fikirlerinin yayılması
• Hümanizm sayesinde Hıristiyanlığın kaynaklarına inilmesi, İncil'in milli dillere çevrilerek temel ilkelerin ortaya konulması
• Matbaanın yaygınlaşması ile okuma - yazma bi­lenlerin artması üzerine Katolik mezhebinde sorgulanmaya başlaması
• Endüljans sorununun ortaya çıkması, kilisenin para karşılığında insanların günahlarını affetmesi
• Rönesans hareketlerinin etkisi ile özgür düşün­cenin yayılması
• Reform hareketlerinin ilk defa başladığı Alman­ya'da siyasal birlik olmaması ve Almanya'daki prenslerin dinde yenilik isteyenleri desteklemesi

Reform'un Doğuşu

Katolik Kilisesi'nin yanlış uygulamalarına Martin Luther'in karşı çıkması, ekonomik sıkıntı içindeki Alman halkı arasında büyük ilgi görmüştür (1517).

Martin Luther'in düşüncelerinin yayılması üzerine Luther aforoz edilmiş ve öldürülmesine karar verilmiştir (1521). Bu gelişmelerden sonra Almanya'da­ki bazı prensler Martin Luther'i korumuştur,

Martin Luther ile Katolik Kilisesi taraftarları arasında anlaşmazlıklar çıkmış, kilisenin malları köylüler ve şövalyeler tarafından yağmalanmıştır.

Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın Avrupa’daki bu karışıklıklara el atmak istemesinden çekinen Şarken geri adım atmak zorunda kalmıştır.

Ayrıca savaşların ülkede huzuru bozmasından ve impara­torluğun parçalanmasından endişe eden Alman imparatoru Şarlken, Diyet Meclisi'ni topladı (1529). Katoliklerle Luther taraftarları arasında Ogsburg Antlaşması imzalanmıştır (1555). Bu anlaşmaya göre; Protestanlık mezhebi ve kilisesi kesin olarak kabul edilmiştir. Alman prensleri istedikleri mezhebi seçme ve kendi topluluklarına kabul ettirme konusunda serbest olmuşlardır.

Prensler kendi ülkelerinde din işlerinin mutlak hâki­mi haline geldiler. Prenslerin mezheplerini kabul et­meyen Almanların başka yerlere göç etmesine izin verildi. '

Almanya'da başlayan Reform hareketleri, İngilte­re, Fransa, İsveç, Norveç ve Danimarka gibi ülkelere de yayılmıştır. Fransa'da Nant Fermanı ile Kalvenistlere ve Protestanlara inanç serbestliği tanınmış­tır.

İngiltere Kralı VIII. Henri Anglikan Kilisesi'ni kurarak Katolik Kilisesi'nden ayrılmıştır. Henri'nin pa­payla ilgisini kesip Anglikan Kilisesi'ni kendine bağlaması üzerine İngiltere'de din, milli bir karakter ka­zanmış; kilise yönetimi mekanizması içinde yerini almıştır.

Not: Avrupa'da yeni mezheplerin ortaya çıkması, okul­ların kiliseden alınması inanç özgürlüğü doğrultu­sundaki gelişmeleri kolaylaştırıcı bir ortam sağla­mıştır.

Reform'un Sonuçları:

-Avrupa'da mezhep birliği bozuldu. Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çık­mış, mezhepler arasında çatışmalar başlamıştı. Bu durum Avrupa devletleri arasındaki din­sel bağları zayıflatmıştır.

-Din adamları ve Katolik Kilisesi eski itibarını kay­betti.

-Katolik Kilisesi kendini yenilemek ve düzenle­mek zorunda kalmıştır. Katolik kalan ülkelerde yeni mezheplerle mücadele etmek amacıyla Engizisyon mahkemelerini harekete geçikti.

-Eğitim - öğretim faaliyetleri kiliseden alınarak la­ik bir eğitim sistemine geçiş yapıldı.

-Papa ve kilisenin Avrupa ülkelerinin kralları üze­rindeki etkisi sona erdi.

Avrupa'da siyasal bölünmeler yaşandı.

Papa ve Katolik Kilisesi eski gücünü kaybetti.

-Katolik Kilisesi'nden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına ve topraklarına el konuldu.

-Avrupa’daki bazı krallıklar kendi çıkarları doğrultusunda Hıristiyanlığı millileştirerek yeni mezheplerin öncülüğünü yaptılar. Almanya’da Martin Luther’in öncülüğünde Protestanlık, İngiltere’de VIII. Henri ve Kızı Elizebet’in öncülğünde Anglikanizm, Fransa’da Kalven’in öncülüğünde Kalvenizm mezhebi kuruldu.

Not: Katolik Kilisesi kendi dağılmasını önlemek amacıyla Engisizyon Mahkemeleri kuruldu.

Avrupa'daki Gelişmelerin Osmanlı Devleti'ne Etkileri

Osmanlı imparatorluğu, ipek ve Baharat yollarına hâkim olmasına rağmen yolların değişmesinden dolayı beklediği ekonomik çıkarlara ulaşamamıştır. Ayrıca Osmanlı topraklarında kervan yolları boyun­ca faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kal­dı. Bu durum Osmanlı Devleti'nde ekonomik sıkıntılara ve bunun sonucunda ise Celali isyanlarının çıkmasına neden oldu.

Osmanlı İmparatorluğu Coğrafî Keşiflerin olumsuz etkisini azaltmak için:

-Avrupalı devletlere kapitülasyonlar verdi.

-Don - Volga ve Süveyş kanallarını açıp eski tica­ret yollarına canlılık kazandırmak istedi.

-Hint ticaret yolunun hâkimiyeti için Portekizliler­le, Akdeniz hakimiyeti için de İspanyollarla mü­cadele etti ise de bunda pek istenilen başarı elde edilemedi.

Osmanlı Devleti, Avrupa'da bilimsel ve teknik alan­larda yaşanan gelişmelere yabancı kalarak bu ge­lişmeleri yakından takip edemedi. Bu durum Osmanlı Devleti ile Avrupa arasındaki bilimsel, tek­nik ve ekonomik alanlardaki farkın giderek açılmasına neden oldu.

Osmanlı Devleti içerisinde yaşayan gayrimüslimle­rin büyük çoğunluğu Hıristiyan’dı. Osmanlı Devleti bunlara inanç ve din konularında serbestlik tanıyarak geniş haklar vererek, kilisenin suiistimallerine karşı koymaya çalışmıştır.

Not: Osmanlı Devleti Avrupa politikası gereğince Re­form hareketleri sırasında Protestanları destekleyerek Hıristiyanlar arasındaki ayrılıkların artmasına ça­lışmıştır.