XIX. YÜZYILDA OSMALI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU

VE

MEŞRUTİYET DÖNEMİ SİYASİ OLAYLAR VE GELİŞMELER

 Bu yüzyılda Osmanlı Devleti çöküş, parçalanma ve yıkılış sürecini yaşamaktaydı. Bu yüzyılda Osmanlı Devleti kendisini yıkılıştan kurtarmak için denge politikasını sürdürmekteydi. Yüzyılın başlarında; Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa ile birlikte hareket etmekteydi.

     Yüz yılın sonlarında Almanya’nın güçlenerek İngiliz çıkarlarını tehlikeye sokunca İngiltere Almanya’ya karşı Rusya ile ittifak kurarak Rusları Balkanlarda ve Osmanlı toprakları üzerinde serbest bırakınca Osmanlılar da; Rusya, İngiltere ve Fransa’ya karşı Almanya ile birlikte hareket etti.

    Yine Osmanlı devleti Fransız İhtilali’nden olumsuz etkilenmiş. Özellikte Balkan ulusları isyan ederek Osmanlıdan birer birer kopmaya başlamışlardı

     Osmanlı Devleti bu durum karşısında; dış güçlerin içişlerine karışmasını önlemek ve toprak bütünlüğünü koruyarak parçalanmamak için; 1839’da Tanzimat Fermanı’nı, 1856’da ıslahat Fermanının, 1876’da Kanun-u Esasi’yi kabul ederek Meşruti yönetime geçmesine rağmen, yine de dağılmaktan kurtulamamıştı.

    19. yüzyılda Osmanlı toplumunda eğitim ve öğretimden kaynaklanan bir kültür çatışması görülmekteydi. Zira; II. Mahmut eski eğitim tarzı olan medreselere dokunmamış; bununla birlikte Batı tarzında eğitim veren okullar açılmıştır. Bu da medreselerden mezun olanlar ile batı tarzında mezun olanlar arasında bir kültürel çatışma meydana getirmişti.

    Osmanlı ekonomisi de kötü durumdaydı. Batı’da meydana gelen Sanayi İnkılabı’nı takip edememiş, kapitülasyonlar nedeniyle Osmanlı Devleti açık pazar haline gelmişti.  Osmanlı Devleti 1854’de ilk defa dışarıdan borç para almak zorunda kalmıştır. Alınan borçlar geri ödeyemediğinden 1881’de Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar)  idaresi konularak Osmanlı’nın gelir kaynaklarına el konulmuştur.

    19. yüzyıldaki bu genel tablo Osmanlı devletinin hızla bir çöküş dönemine girdiğini gösterir. Bu durumu gören bir kısım aydınlar Osmanlı devletini çöküşten kurtarmak amacıyla bazı görüşler ortaya atmışlar.

    Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak amacıyla ortaya atılan başlıca fikir akımları;

-Batıcılık

-Osmanlıcılık

-islâmcılık (Ümmetçilik-Panislamizm)

-Türkçülük (Turancılık-Pantürkizm)

-Adem-i Merkeziyetci (federalcilik)

 I. MEŞRUTİYET (23-ARALIK 1876):

Meşrutiyet; Parlamentolu Krallık, Taçlı Parlamento da denir. Hükümdarın yanında bir meclis ve anayasa vardır. Hükümdarın yetkileri kısılmıştır.

İlanı: 31-Ağustos 1876 tarihinde Osmanlı tahtına geçen II. Abdülhamid Yeni Osmanlılara (Jön Türkler) verdiği sözü tutarak 23-Aralık 1876'da Meşrutiyeti ilan etti.

Böylece Türk tarihinde ilk defa millet temsilcilerinden oluşan Meclis-i Mebusan seçimleri yapıldı. Kanuni- Esasi kabul edildi. İlk defa halkın yönetime katıldığı anayasal düzene geçildi.

Sebebi: Genç Osmanlılara göre azınlıkların ayaklanmalarını önlemek ve güçlü devletlerin Osmanlıların iç işlerine karışmasını önlemek için meşrutiyete geçilmesi gerekiyordu.

 NOT: Meclis açma kapama yetkisi padişaha, yasama yetkisi Ayan Meclisi ile Mebusan Meclisine, Yürütme yetkisi Bakanlar Kurulu ’na aitti.

Ayan Meclisini padişah seçiyor. Seçim 4 yılda bir yapılıyor. Angarya kalkıyor. Mesken dokunulmazlığı ve kişi hürriyeti geliyor. 1877 1878’de Osmanlı Rus savaşları nedeniyle mebusan üyelerinin sağlıklı karar alamamaları ve fikir ayrılığına girmeleri nedeniyle padişah tarafından kapatıldı.

 II. MEŞRUTİYET (24-TEMMUZ-l908)

 SEBEPLERİ:

II. Abdülhamid’in Osmanlı-Rus savaşını sebep göstererek Meclisi-Mebusanı kapatması ve bu olayın aydınlar tarafından tepkiyle karşılanması,

Kurulan gizli derneklerin anayasa mücadelesine başlaması,

Reval buluşmasında İngiltere ve Rusya’nın Osmanlı topraklarını paylaşmaları.

AMACI: I. Meşrutiyet’te olduğu gibi azınlıklara seçme ve seçilme hakkı vererek devletin dağılmasını önlemek.

İLANI: Ülkede karışıklıklar ve gösteriler artmaya başlayınca Enver Bey ve Niyazi Bey gibi bazı subayların Makedonya'da isyan çıkarması üzerine padişah II. Abdülhamid anayasayı yeniden yürürlüğe koydu. 24-Temmuz-1908 ‘de yeniden seçimler yapıldı.

ÖNEMİ: II. Meşrutiyet'te Türk siyasi hayatında ilk kez partili döneme geçilmiştir. (İttihat ve Terakki Fırkası)

 

II. MEŞRUTİYETİN KENDİNDEN ÖNCEKİ SİYASİ GİRİŞİMLERLE ORTAK YÖNLERİ

   -Sened-i İttifak,

   -Tanzimat Fermanı,

   -Islahat Fermanı.

   - I. Meşrutiyet,

  - II. Meşrutiyet

     Padişahın otoritesini sınırlamıştır

     Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, I. ve II. Meşrutiyet amaçlarının devleti yıkılmaktan kurtarmak olması anayasacılık yönünde yapılan ıslahatlardır.

      I. Meşrutiyet, II. Meşrutiyet seçme ve seçilme hakkı kazanan halkın Türk tarihinde ilk defa yönetime katılmasını sağlamıştır.

      II. MEŞRUTİYETİN SEBEP OLDUĞU GELİŞMELER

 -1878 Berlin Antlaşması’yla Bosna- Hersek 'i denetleme hakkına sahip olan Avusturya II. Meşrutiyet’in kavramlarından rahatsız olduğunu bildirerek Bosna - Hersek'i topraklarına katmıştır.

 -Berlin Antlaşması ile özerklik kazanan Bulgar

Prensliği, 1908 'de bağımsızlığını kazanmıştır.

-Yunanistan Girit’i işgal etmiştir.

-31-Mart Olayı çıkmıştır.

-Trablusgarp’a İtalyanlar saldırdı

-Balkan savaşları çıktı ve bu savaşlarda doğu Trakya hariç Avrupa’daki topraklarımızı kayıp ettik.

Not:   1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olurken Tuna’dan Ege Denizi’ne kadar uzanan Büyük Bulgar Krallığı kuruldu. İngiltere ve Avusturya kendi çıkarları gereği itirazı üzerine imzalanan Berlin Antlaşması ile Bulgar Prensliği’nin sınırları yeniden belirlenirken ıslahat yapılması koşuluyla Makedonya Osmanlı Devleti’ne bırakıldı. 1902’de burada çıkan ayaklanmalar üzerine Osmanlı yönetimi ıslahatlar yapmak zorunda kaldı.

  31 - MART OLAYI 13-Nisan -1909

 SEBEBİ: II. Meşrutiyete karşı bir ayaklanmadır.

SONUÇ: Selanik'te toplanan Hareket Ordusu İstanbul'a geldi. Ayaklanmayı bastırdı. Komutanı; Mahmut Şevket Paşa, harekat subayı Mustafa Kemal’di.

 Özelliği: Düzene yani devletin sistemine karşı bir ayaklanmadır.

 TRABLUSGARP (İTALYA SAVAŞI) 1911

 SEBEBİ: Siyasi birliğini geç sağlayan İtalya’nın hammadde ve pazar arayışıyla sömürge elde etme istemesi. İtalya, önce Fransa ve İngiltere’nin onayını almış ve Osmanlı Devletinden Trablusgarp’ı istemiştir. Sonra İtalyanlar Trablusgarp’ı işgal etmişlerdir.

 GELİŞMESİ: Donanma yeterli olmadığından denizden kuvvet gönderilemedi.

Mısır İngiliz işgalinde olduğu için Trablusgarp’ın işgaline engel olunamamış ve müdahale edilememiştir.

Trablusgarp’ın savunması için gizlice sivil kıyafetiyle karadan giden gönüllü Osmanlı subayları burada; yerli halkı teşkilatlandırarak, İtalyanlara karşı direnmelerini sağlamışlardır.  Bu gönüllü subaylar arasında Mustafa Kemal’ de bulunmaktaydı.

Mustafa Kemal ve arkadaşları; Derne, Tobruk ve Bingazi’de İtalyanlara karşı başarılar kazandılar ve İtalyanlar adete kıyıya mıhlandılar. İtalyanlar fazla ilerleyemediler. Bunun üzerine İtalyanlar; Oniki Aday’ı işgal ettiler.

SONUCU: I. Balkan Savaşının çıkmasıyla Trablusgrap’taki subaylar geri dönmüş; Trablusgrap savunmasız kalmıştır. Oucuh (Uşi) Antlaşması imza edilmiştir.

  UŞİ ANTLAŞMASI-1912

 1912’de imzalanan Uşi Antlaşmasına göre;

On iki ada geçici olarak, Balkan savaşları bitinceye kadar İtalya’da kalacaktı.

Trablusgrap kesin olarak İtalyanlara bırakılmıştır. (İtalyanlar Oniki Ada’yı boşaltmadılar, 1945’de İtalyanlar On İki Ada’yı, Yunanistan’a bıraktılar.

NOT: Uşi Antlaşması’yla Osmanlı Devleti Kuzey Afrika ’daki son toprağını da kaybetmiştir.

 BALKAN SAVAŞLARI 1912-1913

  l. BALKAN SAVAŞI

 SEBEPLERİ:

1) Fransız İhtilali sonucu yayılan milliyetçilik akımı

2) Rusya'nın sıcak denizlere inme politikası gereği Balkan uluslarını kışkırtması

SAVAŞIN BAŞLAMASI: Rusya'nın temel amacı sıcak denizlere inmekti. Bu amaçla; Rusya Balkanlar’da Panslavizm politikasını takip etti. Rusya; Sırbistan, Bulgaristan, Karadağ ve Yunanistan'ın aralarında bir bağlaşma yapmasını sağladı.

    Balkan Devletleri, Osmanlı Devleti'nin Makedonya'da yenilik yapmamasını istediler, bu istekleri kabul olmayanıca bunu gerekçe göstererek Osmanlıya karşı savaşı başlattılar. İlk saldıran ülke Karadağ'dı.

SONUÇLARI: Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiştir. Çünkü; Askerlerinin bir bölümünün terhis edilmesi, Ordu komutanları arasında oluşan siyasi görüş ayrılıkları.

** Edirne ve Kırklareli kaybedilmiştir.

** Arnavutluk bağımsızlığını kazanmıştır. (Balkanlarda bağımsızlığını kazanan son devlettir. )

Büyük Devletlerin araya girmesiyle yeni Balkan haritasını belirlemek amacıyla LONDRA KONFERANSI toplanmıştır. (Aralık 1912 ) Alınan kararlara göre;

-Midye - Enez hattının Batısı, Balkan Devletlerine bırakıldı.

 -Ege Adaları, Yunanistan'a bırakıldı.

 NOT: Enver Paşa “Babıali Baskını” denilen bir hükümet darbesi yaptı. 1913 İttihat ve Terakki Fırkası 1918 yılına kadar iktidarda kaldı.

  II. BALKAN SAVAŞI

 SEBEBİ:

I. Balkan Savaşı’ndan sonra Balkan Devletleri arasında yapılan paylaşımda en büyük payı Bulgaristan'ın alması üzerine Balkan Devletleri aralarında savaş başladı.

 SAVAŞA KATILAN DEVLETLER:

Bulgaristan, Yunanistan, Karadağ, Sırbistan ve Romanya’dır (Romanya; Bulgaristan'dan pay almak için katılmıştır. )

Bu durumdan yararlanan Osmanlı Devleti Midye - Enez hattını aşarak Kırklareli ve Edirne'yi geri aldı.

 SONUÇLARI:

-Bulgaristan yenildi ve toprak kaybetti.

-Osmanlı Devleti, Kırklareli ve Edirne'yi geri aldı.

Osmanlı Devleti ile Bulgaristan İstanbul Antlaşması’nı yaptı. (1913)

-Osmanlı Devleti ile Yunanistan Atina Antlaşması’nı yaptı. (1913)

Balkan Devletleri Bulgaristan ile Bükreş Antlaşması’nı yaptı. (1913)

• Osmanlı Devleti Balkan Savaşlarından Sonra; Arnavutluk’u, Makedonya'yı, Batı Trakya'yı, Ege Denizindeki Adaları’nı bırakmak zorunda kaldı.

Türklerin Avrupa Kıtası’ndaki varlığı Doğu Trakya ile Sınırlı kaldı

Bu olaylardan sonra İttihat ve Terakki Partisi orduda yenilikler yaptı. Almanya'dan getirilen subaylarla Osmanlı - Alman yakınlaşması biraz daha artmıştır.