Mahpeyker Kösem Sultan (كوسم سلطان; ö. 2 Eylül 1651)

     Osmanlı İmparatorluğu tarihinin en güçlü kadın figürlerinden biri. Padişah I. Ahmet'in nikahlı eşi, kadınlar saltanatındaki nüfuzlu hasekilerin sonuncusu, IV. Murat ve İbrahim'in annesiydi.

      30 yıl boyunca Sarayda Valide Sultan olmuş, 20 yıl kadar da tahta geçen padişahlar küçük yaşta olduklarından naip sıfatıyla Osmanlı Devleti'ni yönetmiştir.

Saraya geldiği 1604 yılında Safiye Sultan Eski Saray'a gönderilmiş (9 Ocak 1604) ve Handan Sultan'ın haremdeki iktidarı başlamıştı. Çünkü kaidelere göre yeni Valide Sultan gelince eski Valide Sultan saraydan yollanırdı. Bu olay Kösem Sultan'ın üzerinde etki bırakmış ve yıllar sonra torunu tahta geçtiğinde Eski Saray'a gitmemiş ve haremde çıkan iki başlılık sonucu öldürülmüştür.

Osmanlı tarihinde iki oğlunu tahta çıkarıp akabinde de torununun saltanatını gören tek Osmanlı sultanıdır.

 Osmanlı tarihinde katledilen tek valide sultan olması  nedeniyle de bir ilke imza atılmıştır.

Sarayda kadın hakimiyetinin sembolü haline geldiği popüler kültürde ve bilimsel edebiyatta Kadınlar Saltanatı olarak adlandırılan dönemi zirveye ulaştırdığı kabul edilmektedir.

 Kösem Sultan 1623 yılında Osmanlı devlet geleneğinde daha evvel hiç yaşanmamış bir şekilde saltanat naibi olarak devleti yönetmeye çalıştı.

 IV. Murat küçük yaşta olduğundan aldığı kararlar ve oğlu adına verdiği hükümlerle devleti yönetmeye çalışmış hırslı bir kadındır. IV Murat yönetimi ele aldığında da şüpheli ölümü üzerine dikkatleri kendi üzerine çekmiştir. 

 Hürrem Sultan'ın Osmanlı'da kadına bakış noktasında ihdas ettiği akımı üst düzeye yükselterek Osmanlı tarihi içerisinde kadının erkini ve ataerkil idareye meydan okumasında zirveye çıkmıştır.

 Siyaset ve yönetim tarihleri içerisinde kadından söz edilirken akla gelen en büyük isimlerden birisi olmuştur.

Osmanlı devlet yönetiminde etkin bir rol oynamış Haseki Sultan ve Valide Sultan. Torununun saltanatında bile haremi yönetmiş ve büyük kayınvalidesi Safiye Sultan gibi Büyük Valide Sultan unvanını almıştır.

 Osmanlı padişahı I. Ahmed'in nikahlı eşi ve en sevdiği eşidir.

Padişah IV. Murat ile I. İbrahim'in annesidir.

IV. Mehmet'in babaannesidir.

Anastasya adıyla saraya girmiştir. Saraya girdiğinde Safiye Sultan tarafından  Mahpeyker adını verilmiştir. Ancak zamanla diğer cariyelere de yol yordam gösterdiğinden kendisine "Kösem" denmiştir. "Mahpeyker" kelimesi farsça bir kelimedir. Ay yüzlü anlamına gelen pürüzsüz güzelliği olan demektir. Daha sonra Kösem adını almıştır.

 

KÖSEM SULTAN KİMDİR?

Kökeni:   Babasının Ortodoks bir papaz olduğu rivayet edilir.Genellikle Rum olduğu söylenir. Tarihçi Halil İnalcık da Rum asıllı olduğunu belirtir.  

Osmanlı tarihinin etkili kadınlarından olan Kösem Sultan, 1590 yılında Yunanistan'da Anastasya adıyla doğdu. Bosna Beylerbeyi tarafından İstanbul'a kızlarağasına cariye olarak gönderildi. Kösem Sultan küçük yaşta Harem'deki eğitime başladı. 15 yaşındayken Sultan I. Ahmet'e haseki oldu. Keskin zekasıyla padişahı etkisi altına aldı ve bütün saraya nüfuzunu kabul ettirdi. Kösem Sultan, Safiye Sultan ve Hürrem Sultan'ı örnek alarak, kendi yoluna başladı. Bu sırada III. Mehmet vefat etti ve genç Şehzade Ahmet Osmanlı tahtına oturdu. I. Ahmet olarak 14. Osmanlı padişahı ve 93. İslâm halifesi oldu.Kösem parlak zekası ve güzelliği ile Sultan Ahmet'i kendine aşık etmeyi başardı.

Kocası ölünce önce tahta geçen kocasının kardeşi Sultan I. Mustafa ve daha sonra da kocasının başka bir kadından olma oğlu Sultan II. Osman zamanında devlet işlerinde etkinliği arttı. Fakat II. Osman yaşı çok genç olmakla birlikte Kösem Sultan'ın devlet işlerine çok karışmasından rahatsız oldu ve muhtemelen annesi Valide Sultan Mahfiruz Hatice Sultan'ın da etkisiyle onu eski saraya gönderdi.

II. Osman'ın tahttan indirilmesinde ve II. Osman'ın  yerine geçen I. Mustafa'nın da tekrar tahttan indirilmesi üzerinde etkin role sahip olduğunu iddia eden tarihçiler vardır.

  Kösem Sultan'ın kendi oğlu IV. Murat tahta çıkartmış.  IV. Murat tahta çıktığında sadece 11 yaşındaydı ve Kösem Sultan artık oğlu adına devleti büyük ölçüde yönetmeye başlamıştı.

Kösem Sultan zamanında Osmanlı yönetiminde büyük krizler yaşanmıştır:

Zamanla Sultan IV. Murat olgunlaşarak annesinin faaliyetlerini bir ölçüde engellemeye başlamışsa da genç yaşta şüpheli ölümü üzerine tahta Kösem Sultan'ın diğer oğlu İbrahim çıkmıştır. Sultan İbrahim'in aklı dengesinin yerinde olmadığı ileri sürülerek tahtan indirilip sarayın bir odasına kapattırılması sonrasında boğdurularak öldürülmesinde etkin rolü olduğu iddiaları da yabana atılır gibi değildir.

Sultan İbrahim'in İdamı sonrası IV. Mehmet çocuk yaşta Kösem Sultan'ın torunu olarak devleti yönetmeye başlamıştır. Böylece Kösem Sultan'ın nüfuzu tekrar bu dönemde artmıştır.

Sultan İbrahim tahta çıktığında Osmanlı Hanedanı büyük bir krizle karşılaştı. İbrahim hanedanın tek erkek varisi durumundaydı ve acil bir şekilde hanedanın devamını sağlama zorunluğu vardı. Oysa I. İbrahim bir ölçüde dengesiz görünüyor ve kadınlarla olan ilişkilere ilgi duymuyordu. Osmanlı hanedanının devamını sağlama görevi büyük ölçüde Kösem Sultan'a düştü. Oğlunu tedavi amacıyla ülkenin her yanından üfürükçüler getirtti. Bu üfürükçülerin en ünlüsü Cinci Hoca lakabıyla tanınan Safranbolulu Karabaşzade Hüseyin Efendi'ydi. Nihayet İbrahim'in tahta çıkmasından 2 yıl sonra şehzade Mehmet doğdu, Kösem Sultan buna karşılık olarak Hüseyin Efendi'ye Safranbolu da daha sonra cinci hanı olarak anılacak hanın yapım masraflarını karşılayacak para verdirmiştir. En nihayetinde hanedanın devamı sağlanmış oldu. Hatta Cinci hoca o kadar güçlendi ki Cinci Hoca'nın öldürülmesinden sonra hazineye aktarılan paralar askere cülus olarak dağıtıldı ve bu paralar halk arasında 'cinci hoca akçesi' diye anılır oldu.

Kösem Sultan 30 Yıl Boyunca Devlet Yönetiminde Etkin Bir Rol Oynamıştır.

Osmanlı tarihinin en güçlü Valide Sultan'ı kabul edilir. En güçlü Haseki Sultan olarak Hürrem Sultan öne çıkmaktadır. Kösem Sultan, eşi döneminde siyasi işlere tam anlamıyla olmasa da bir nebze karışmış ve veraset sisteminin dönüşümünde önemli bir rol oynamıştır. Kösem Sultan, oğulları ve torunu dönemiyle otuz yıla yakın devletin fiili ve idari gücünü bizzat elinde bulundurmuş ve oynadığı siyasi satrançlarla imparatorluk üzerinde iktidar sahibi olmak isteyen devlet adamlarını, dahili ve harici düşmanların tümünü bertaraf ederek adeta Osmanlı ataerkil egemenliğine meydan okumuştur. Hayatı romanlara, tiyatro oyunlarına,dizilere,filmlere ve opera eserlerine konu olmuştur. Naibe-i Saltanat, Valide-i Muazzama, Valide-i Muhtereme, Sahibet-ül Makam, Valide-i Kebire,Valide-i Maktule, Der-i Devlet, Ümmü'l Müminin, Ulu Valide sıfatlarıyla da anılan Kösem Sultan, Osmanlı hareminde kadın hakimiyetinin sembolü haline gelmiş tarihin en önemli kadın figürlerinden biridir ve Avrupalıların ifadesiyle tam bir ana kraliçedir.

 

KÖSEM SULTANIN ÇOCUKLARI

Erkek çocukları

 

- Şehzade Mehmed (1605 - 1621) - Genç Osman tarafından idam edildi.

- IV. Murad (1612 - 1640) - 17. Osmanlı padişahı ve 96. İslam halifesi

- Şehzade Kasım (1614-1638) - IV. Murad tarafından boğduruldu.

- I. İbrahim (1615 – 1648) - 18. Osmanlı padişahı ve 97. İslam halifesi

 

Kız çocukları

Ayşe Sultan (1605-1657)

Fatma Sultan (1606-1670)

Gevherhan Sultan (1608-1660)

Hanzade Sultan (1609 - 1650)

Burnaz Atike Sultan (1614-1675)

Kösem Sultan Nasıl Öldü?

I. İbrahim, İstanbul'da patlak veren bir isyan sonucunda öldürüldükten sonra yerine Kösem Sultan'ın torunu 6 yaşındaki Sultan IV. Mehmet geçti. Önceleri Kösem Sultan'ın nüfuzu devam etti ama bir süre sonra Kösem Sultan'a rakip olan bir başka kadın ortaya çıktı. Kösem Sultan ile gelini Turhan Sultan arasında kıyasıya bir rekabet başladı. Bu rekabet 3 yıl sürdü ve Kösem Sultan'ın bir gece dairesinde basılarak boğdurulmasıyla noktalandı. Bu olaydan sonra Köprülü ailesinden sadrazamlar iş başına geldi ve Valide Sultanların (padişahların anneleri) devlet siyasetindeki etkileri sona erdi.  Hayattayken Osmanlı tarihinde birçok yeniliğe öncülük eden Mahpeyker Kösem Sultan, ölümüyle de Osmanlı tarihine yine bir ilke öncülük etmişti. Kösem Sultan, Harem'de öldürülen ilk Valide Sultan oldu.  Kösem Sultan'ın cenazesi Sultan Ahmet Camii'ndeki I. Ahmet türbesine gömüldü.