Gümrü Antlaşması
Gümrü Antlaşması Ermenilerle yapılan bir antlaşmadır.
Gümrü Antlaşması ( 3 Aralık 1920):
Ermeniler, Osmanlı toplumu ile uyumlu olduğundan kendilerine “Millet-i Sadık” adı verilmiştir.
Ermeni sorunu ilk defa 1878 Berlin Antlaşması ile gündeme geldi.
Rusya ve İngiltere Ermenileri kendi çıkarları için kullandılar. Bu kışkırtmalar neticesinde Ermeniler Anadolu’da huzursuzluk ve toplu katliamlar yaptılar. Bunun üzerine 1915’te Tehcir Kanunu çıkarılarak; Erivan ve Suriye’ye sürüldüler. Brest-Litovsk Antlaşmasından sonra, Türk Ordusu Kafkasların önemli bir bölümünü ele geçirmişti. I. Dünya savaşını kaybedip Mondros Mütarekesi gereği ordumuz Anadolu'ya çekilince (1918) ortaya çıkan boşluğu Ermenistan ve Gürcistan doldurdu. Ermeniler İngilizlerin kışkırtmaları ile Erzurum Oltu’ya kadar ilerlediler. Sivil halka zulüm ve katliam yaptılar. Gümrü, Iğdır, Erzurum-Oltu, Van, Bitlis, Kars ve Nahcivan’a saldırdılar ve toplu katliamlar yaptılar.
TBMM'si 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'i tam yetki ile Doğu Cephesi Komutanlığına atadı. Böylece yeni devletin ilk cephesi kuruldu. Ermeniler Kazım Karabekir tarafından, Kars Zaferi ile bozguna uğratıldılar. Kazım Karabekir 30 Kasım’da Kars’ı, 7 Kasım’da Gümrü’yü ele geçirdi. Ermeniler yenilince barış istediler. Görüşmelerde TBMM'ini Kazım Karabekir, Erzurum Milletvekili Süleyman Necati Bey, Erzurum Valisi Hamit Bey, Ermenistan'ı ise Başbakan Aleksandr Katisyan ve beraberindekiler temsil etti.
3 Aralık 1920’de Ermenilerle Gümrü Antlaşması’nıyaptı. Yapılan bu antlaşmaya göre:
-Ermeniler işgal ettikleri Sarıkamış, Kars, Kağızman ve Iğdır’ı bize geri verdiler.
-Aras Nehri sınır olacak, Kars ve Çevresi TBMM Hükümeti’ne bırakılacaktır.
-Sevr Antlaşması’nı ve TBMM’nin kabul etmediği diğer antlaşmaları Ermenistan da kabul etmeyecekti.
-Ermenisat ile TBMM arasındaki sınır Çıldır Gölü ile Aras nehri olacaktı.
-Ermenilerden Türklere karşı silah kullanmayanlar geri dönebilecekti.
Antlaşma’nın önemi:
-Gümrü Antlaşması TBMM 'nin uluslararası alanda kazandığı ilk başarı ve imzaladığı ilk siyasal antlaşmadır.
-Ermeniler TBMM’yi tanıyan ilk devlet olmuştur.
-Sevr’in geçersizliğini gösteren ilk antlaşma olmuştur.
-TBMM’nin gücü ve otoritesi artmıştır.
-Doğu cephesi kapanmış, buradaki birlikler Batı’ya kaydırılmıştır.
Uyarı:Kâzım Karabekir Kurtuluş Savaşı’nı; “İstiklâl Harbimiz” adlı eseriyle kaleme almıştır.
|
Not: Gümrü Antlaşması'nın imzalanmasından hemen bir gün sonra, Ermenistan, Kızılordu'nun saldırısına uğradı ve Erivan Sovyetlerin eline geçti. Sovyet Ermenistan Cumhuriyeti'nin kurulması ile Gümrü Antlaşması'nın onaylanması askıya alınmış, antlaşmanın yürürlüğe girmesi mümkün olmamıştır. |
|
Not: 2: Doğu Cephesi'nde kazanılan zafer doğu sınırlarının belirlenmesinde yararlı olmuş, önce 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması, daha sonra 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması ile ufak değişikliklerle Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır belirlenmiştir. Gümrü Antlaşması, TBMM'nin imzaladığı ilk antlaşma olmasından dolayı önemlidir. |
