Türklerde Devlet Teşkilatı Soruları
Türk Kültür ve Medeniyeti Soru Cevap Metoduyla Ünite Konularının Tekrarı
TÜRK KÜLTÜR VE MEDENİYET TARİHİ
(11. SINIFLAR SEÇMELİ TARİH DERSİ )
BEYİN CİMLASİTİĞİ
1. İlk Türk devletlerindeki; Türk Cihan hakimiyeti ülküsü; anlayışı İslâmiyet’i kabul eden Türklerde bu anlayış nasıl sürmüştür kısaca açıklayınız?
“Türk Cihan Hakimiyeti Ülküsü” İslâmiyet’in kabulü ile “Cihat” anlayışıyla birleşerek İslamiyet’in dünyaya hakim olması şekline dönüşmüştür.
2. İlk Türk devletlerindeki “kut” inanıcı İslamiyet’i kabul ettikten sonraki Türklerde nasıl devam etmiştir, açıklayınız?
İslami bir anlam kazanarak “Allah’ın takdiri veya nasibi” olarak yorumlanmıştır.
3. Timur neden han ya da sultan unvanı almayarak sadece “emir” unvanını almıştır?
Timur, Oğuz Han soyundan gelmediği için han ya da sultan unvanı almayarak sadece “emir” unvanı almıştır.
.
4. Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarda hangi özellikler aranmıştır?
Cesur, kahraman, akıllı, bilgili,
halkı refah içinde yaşatan,
hukuk yoluyla halkı adil idare edip birlik ve diriliği sağlayan,
devleti emniyete alıp fetihler yapan,
insan onurunu koruyan,
halkına eşit davranan
5. Türk-İslam Devletlerinde hükümdarın yetkileri nelerdi, yazınız?
Hükümdarın geniş yetkileri vardı.
-Saray, hükümet, ordu ve adalet olmak üzere dört müessesenin de başı olarak yasama, yürütme, yargı yetkileri hükümdarın şahsında toplanmıştı.
-Sultanın belirli kurallar dahilinde bildirdiği emirler, kanun hükmünde olup herkes itaat etmek zorundaydı.
-Ordulara kumanda etmek, vezirleri ve yüksek memurları tayin etmek hükümdarın yetki ve görevleri arasındaydı.
-Divan-ı Mezalim’e başkanlık yapar ve zulme uğrayan halkın doğrudan kendisine ulaşmasını sağlardı.
6. Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarlık Sembolleri
Hutbe okutmak
Hilat giymek
Para bastırmak
Sancak
Saltanat Çadırı
Nevbet (bando)
Tuğra
Arma
Taht
Unvan alma
7. “Sultan” Unvanını tarihte ilk hangi Türk Hükümdarı kullanmıştır?
Gazneli Mahmut kullanmıştır.
8. Melikşah’tan itibaren hükümdarlar hangi unvanı kullanmışlardır?
Sultan-ı Azam (büyük sultan) unvanını almaya başlamışlardır.
9. Müslüman Türk Devletlerinde merkez yönetim kaç kısımdan oluşurdu, yazınız?
Saray
Ordu
Hükümet
10. Müslüman Türk Devletlerinde “Saray” kaç bölümden oluşur, açıklayınız? ne demektir bildiklerinizi açıklayınız?
b. Saray, hükümdar ve ailesinin oturduğu, devletin idare edildiği ve devlet adamları yetiştirildiği yere saray denir.
Saray; başlıca şu kısımlardan oluşurdu;
Harem; hükümdar ve ailesinin oturduğu yere harem denirdi.
Selamlık; devletin idare edildiği merkeze selamlık denirdi.
Enderun; devlet memurlarının yetiştirildiği yere Enderun denir.
11. Türk-İslam Devletlerinde saraydaki görevlilerin adlarını yazarak açıklayınız (40p)
Türk- İslâm Devletlerinde sarayda hükümdarın resmi ve özel işlerinden sorumlu, doğrudan hükümdara bağlı birçok görevli bulunurdu. Güvenilir kişiler arasından seçilen bu kişiler çoğunlukla yüksek rütbeli subaylardan oluşmaktaydı.
Vezir-i azam: Sultanın yardımcısı
Hacip: Sarayda hükümdar ve Veziriazamdan sonra üçüncü yetkili kişidir. Bütün protokol işlerini düzenler ve güvenliğin sağlanmasından sorumluydu.
hares emiri: Devlete ve hükümdara karşı suç işleyenleri yakalayıp cezalandırır.
vekil-i hâss: Saraya ait bütün işlerle ilgilenir.
silahdâr: hükümdarın silahları ile ilgilenir.
abdâr: hükümdarın temizliği ile ilgilenir.
çaşnigir: hükümdarın yiyecekleri ile ilgilenir.
şarabdâr (idişçibaşı): Ziyafetlerde içecekler ile ilgilenir.
câmedâr: Hükümdar ve ailesinin elbiseleriyle ilgilenir.
candar: Sarayı korumakla yükümlüdür.
alemdâr: Savaşlarda bayrak ve sancağı taşır.
emir-i ahur( ilbaşı) Atların bakım ve terbiyesi ile ilgilenir.
hânsâlar(aşçı başı) Saray mutfağı ve hükümdarın sofrası ile ilgilenir.
emir-i şikâr: Hükümdarın av işlerini tertip ve tanzim eder.
12. İlk Müslüman Türk Devletlerinde devlet yönetiminde bulunan “hacip” kime denirdi görev ve sorumlulukları neydi yazarak açıklayınız? (30p.)
Hacip: Karahanlılar ve Selçuklularda hükümdar ve vezirden sonra protokol bakımından devlet yönetiminde üçüncü sırada yer alırdı. Karahanlılar “uluğ hacip” Selçuklular ise “büyük hacip” unvanını alan bu kişiler sarayın her türlü işlerinden sorumluydular. “Gulam Sistemi”ne göre sarayda yetişen yüksek rütbeli subaylar arasından belirlenen bu kişilerin görevleri;
• Hükümdar ile halk, hükümdar ile hükümet arasındaki ilişkileri düzenlemek
• Haksızlığa uğrayanları Divan-ı Mezalim’e çıkarmak
• Elçileri kabul ederek ilgilenmek
• Törenlerde ve toplu kabullerde protokolü düzenlemek
13. Türk-İslam Devletlerinde “vezir” kimlere denirdi bunlarla ilgili bildiklerinizi yazarak açıklayınız. (30p.)
Türk-İslam devletlerinde devlet yönetiminde hükümdardan sonra en etkili kişi olan vezir bütün memleket işlerinden sorumluydu. . Vezir hükümdar adına devleti yönetmekteydi. Vezirlerin tayini bizzat hükümdar tarafından yapılırdı. Bu nedenle vezirler icraat ve faaliyetlerinde doğrudan doğruya hükümdara karşı sorumluydu. Vezirlerin kendilerine ait divanları bulunur ve buna Divân’ül Vezâret (vezirlik divanı) adı verilirdir.
Vezirler bilgi ve kültür bakımından iyi yetişmiş kimseler arasından seçilirdi.
Karahanlılarda vezire; “yuğruş”, Gaznelilerde hâce-i buzurg, Selçuklularda Vezir-i Azam, Osmanlılarda Sadrazam denmiştir.
Vezirlerin görev ve yetkileri:
• Divandan hükümdar gibi fetva çıkarabilir
• Tayin yapabilir
• Azledebilir (uzaklaştırma, görevden alma)
• Savaş zamanında hükümdarla birlikte savaşlara katılırlardı.
14. Türk İslâm Devletlerinde divan ne demektir, Karahanlılarda başlıca divan başlıca hangi bölümlerden oluşmaktaydı yazarak açıklayınız?
Devlet meselelerinin görüşülerek karara bağlandığı yere divan denirdi. Hükümet meseleleri büyük divanda görüşülürdü.
Karahanlılarda buna; Divan-ı Ali,
Divanın görevleri; -Divana gelen davaları karara bağlamak
-Dış işlerle ilgili bürokratik işleri yürütmek
-Hükümdar ve devletin maliyesini düzenlemek
Karahanlılar’da Divanın Başlıca üyeleri
Divan-ı Ali: Bugünkü anlamda hükümet (bakanlar kurulu)’ tir.
Vezirin başkanlığında toplanmıştır.
Divan-ı Tuğra: İç ve dış yazışmaları yönetir
Divan-ı İstifa: Mali işlerle ilgilenir. Devletin gelir ve giderleri bu divanda tutulurdu. Başında bulunan devlet adamına agıcı denilirdi.
Divan-ı Işraf: Mali ve idari işleri kontrol ve teftiş eden divandır Başında baş müşrif bulunur.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir, başında emir-i arız bulunurdu
15. İlk İslam-Türk Devletlerinde Divan ne demekti, Gaznelilerde başlıca divan hangi bölümlerden oluşmaktaydı yazarak açıklayınız?
Gaznelilerde divana; Divan-ı Vezaret, denmiştir.
Gaznelilerde Divan’ın üyeleri:
Divan-ı Vezaret: Mali ve genel yönetim işleriyle ilgilenir, bakanı vezirdir.
Divan-ı Risalet: Hükümdarın iç ve dış resmi yazışmalarını yapar. Başında sahib-i divan-ı risalet bulunur
Divan-ı İşraf: Devletin iç haberleşme ve gizli haber alma işleri ile ilginirdi. Başında müşrif bulunurdu
Divan-ı vekâlet: Hükümdar ve ailesine ait mali işlerle ilgilenir. Başında Vekli-i has bulunur.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir, başında emir-i arız bulunurdu
16. Anadolu Selçuklularında Divan hangi üyelerden oluşmaktaydı yazarak açıklayınız?
Başlıca aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır?
Vezaret divanı: Devletin genel işlerinden sorumlu divandır. Başkanı Vezir-i Azam’dır.
Pervane Divanı: Dirilik topraklarının dağıtıldığı divandır.
İşraf Divanı: Devlet kurumlarını denetleyen divandır.
Tuğra Divanı: iç ve dış yazışmalardan sorumlu divandır.
Arz Divanı: Savunma işlerinden sorumlu divandır.
İstifa Divanı: Maliye işlerinden sorumlu divandır.
17. Anadolu Selçuklularında Divan Başlıca hangi üyelerden oluşmaktaydı yazarak açıklayınız.
Başlıca üyeleri aşağıdaki şekildeydi?
Naip: hükümdar vekili
Müstevfi: mali işlerdin sorumlusu
Pervaneci: Tımar dağıtımının ve toprak işlerinin sorumlusu
Emir-i dad Adalet işlerinin sorumlusu
Kad’i Leşker Askeri davların sorumlusu
Reis’ül Bahr (emir’ül Sevahil): Donanma sorumlusu
18. Türk- İslam devletlerinde taşra teşkilatı” hakkında bildiklerinizi açıklayınız? (40p.)
Devleti, hanedan ailesinin ortak malı sayan eski Türk hâkimiyet anlayışı, Türk- İslam devletlerinde de geçerliliğini korumuştur. Bu sistem taşra sisteminde de uygulanmıştır.
Karahanlılar devleti doğu ve batı olarak ikili idareyi uygulamışlardır. Diğer Türk-İslam devletlerinde ise devleti yönetim bakımından “eyalet (vilayet)” ıdı ile idari bölgelere ayırarak yönetmeye çalışmışlardır. Buraları askerî valiler ya da hanedan üyeleri göndererek yönetmişlerdir.
Hanedan üyesi valiler idaresi altındaki bölgeleri özerk olarak yönetmişlerdir. Yani kendilerine has ayrı idari, askerî teşkilatlar oluşturup bu bölgeleri miras olarak bırakma hakkına sahiptiler.
Derebeylik veya feodalite sisteminin oluşumunu önlemek için hanedan soyundan olmayan valilerin sınır değişikliği sultanın fermanı ile mümkün olmuştur. Eyaletlerin önemli işleriyle ilgilenen memurlar; (güvenlik, idari ve adli işleri yürütmekle görevli memurlar) merkezden gönderilmiştir. Bu memurların görev ve yetki alanları birbirlerinden farklı kimselerden oluşmaktaydı. Türk-İslâm devletlerinde eyaletler kendi içinde; şehir, kasaba ve köylerden oluşmaktaydı.
Başlıca Taşrada görev yapan memurlardan bazıları;
Reis: merkez tarafından halkın içinden seçilen kişilerdi. Görevleri mülki amire yardımcı olmaktı.
Muhtesip: Belediye işlerini yürütmekteydi.
Amid: Şehirdeki mülki idareciye amid denirdi.
Berid: Gaznelilerde, gerek resmi görevlileri ve gerekse halkı ilgilendiren bütün konuları raporlar halinde başkente sunmakla görevli gizli istihbarat memuru.
Subaşı: Merkeze bağlı eyaletleri yönetmekle görevli vali
Şıhne: Selçuklularda eyaletleri yönetmekle görevli asker kökenli valiye “Şıhne” denirdi.
Melik: Haneden üyesinin eyaletleri yönetmekle görevlendirdiği valilere denir. Meliklerin yönetimindeki eyaletler özerk bir yönetim uygulanmaktaydı.
19. Türk- İslam devletlerinde ordunun başlıca özellikleri nelerdi bildiğiniz özelliklerden sadece 3 tanesini yazınız?
• 1. Dış tehditlere karış önlem almak amacıyla ve yeni yerlerin fethedilebilmesi için ordu daima savaşa hazır durumdaydı.
• 2. İlk Türk-İslâm devleti olan Karahanlılar hassa adı verilen çoğunluğu savaşta ele geçirilip Müslümanlaştırılan kişilerden oluşmuş bir ordu kurdular. Bu ordu Osmanlı Devleti’ndeki kapıkulu askerlerinin temelini oluşturmuştur.
• 3. Gazneliler başka milletlere mensup olan ve ücret alan askerlerden oluşan bir ordu kullanmışlardır. Bu durum devletin kısa ömürlü olmasına sebep olmuştur.
20. Karahanlılarda Ordunun Genel Özellikleri hakanda bildiğini 4 özellik yazınız?
1. Türklerden oluşmuştur
2. İlk kez satın alınarak eğitilen gençlerden gulam askerleri (paralı asker) oluşturulmuştur.
3. Kullandıkları Silahlar: ok, yay, mızrak, kılıç, balta, hançer, topuz, tolga, zırh, kalkan vb. silahlar kullanmışlardır.
4. Ordu başlıca şu kısımlardan oluşmuştur:
21. Gulam Sistemi ne demekti açıklayınız?
Çoğunlukla Türklerden oluşan bu askerler; genellikle; savaşlarda esir alınan çocuklar satın alınarak gulamhanelerde toplanır ve gulamhanelerde bu çocuklar küçük yaştan itibaren asker olarak yetiştirilirdi. Gulamhanelere çoğunlukla sarayda bulunur ve askeri konuların yanı sıra yönetim ve protokol kurallarıyla ilgili eğitim de verilirdi.
Gulamlar aldıkları eğitim sonucunda idari görevlere getirilirdi.
Gulamhanede yetişen gulamlar, sultanın özel muhafızı ve ordunun asıl vurucu kısmı olan hassa ordusunu oluşturdular. Bunlara Gulam Sarayı ( Saray Köleleri) de denmiştir. Bu askerler senede dört kez hazineden maaş almaktaydılar. Bu uygulama-Senede dört defa maaş alma- Karahanlılardan Osmanlılara kadar bir çok Türk devletlerinde uygulanmıştır.
22. İkta (tımar) sistemi ne demekti açıklayınız?
Hz. Ömer döneminde; İran’ın Fethi ile İranlılardan öğrenilen bu uygulama ile ülke toprakları vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılarak, her birinin askeri ve sivil devlet görevlilerine hizmet karşılığında maaş olarak verilmesidir. Görevliler elde ettikleri gelirden maaşlarını aldıktan sonra kalan bölümü ile atlı asker beslerlerdi. “Sipahiyan” adı verilen bu askerler savaş zamanında orduya katılırlardı. Bu askerler Selçuklu ordusunun en büyük bölümünü meydana getirmiştir. Türkiye Selçuklularında devam eden bu uygulamaya Osmanlılarda “tımar” sistemi adı verilmiştir.
23. Selçuklularda Divanın Başlıca üyelerinin adlarını yazınız?
Divan-ı Ali: Bugünkü anlamda hükümet (bakanlar kurulu)’ tir.
Vezirin başkanlığında toplanmıştır.
Divan-ı Tuğra: İç ve dış yazışmaları yönetir. Başında bulunan görevli tuğraidır.
Divan-ı İstifa: Mali işlerle ilgilenir. Devletin gelir ve giderleri bu divanda tutulurdu. Başında bulunan devlet adamına müstevfi denilirdi.
Divan-ı Işraf: Mali ve idari işleri kontrol ve teftiş eden divandır Başında baş müşrif bulunur.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir, başında emir-i arız bulunurdu
