Birinci Dünya Savaşı Osmanlı topraklarının paylaşımı sırasında çıkan anlaşmazlık nedeniyle patlak vermiştir.

Belgesel

I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

  1914 yılında başlayıp 1918 yılına kadar süren   Birinci Dünya Savaşı, o tarihe kadar insanlığın görmediği  en büyük, en felaketli, en kanlı savaş olmuştur.

       1871 yılında Alman birliği kurulduğu zaman, Almanya sömürgesi olmayan güçlü bir Avrupa ülkesi idi. En büyük rakibi İngiltere’ydi. Fransa ile aralarında sömürgecilik rekabetinden ayrı olarak sınır sorunları da vardı. Almanlar; İtalya ile Avusturya arasındaki anlaşmazlığı çözerek (1883) üçlü Bağdaşma (ittifak) oluşturdular (Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya)

    Üçlü bağdaşmanın kurulması karşısında, Fransa ile Rusya arasında buna benzer bağdaşma gerçekleştir.1905 yılında Japonlar Rusları Mançurya’da yenilgiye uğratması, Almanların lehine dönüştü. Gelişmeleri dikkatle takip eden İngiltere en büyük rakibi karşısında yerini aldı ve 1907 yılında üçlü anlaşma (İtiliâf) grubunu kurdu (İngiltere, Fransa, Rusya)

     Temeli ekonomik rekabete ve sömürgeciliğe dayanan bu gruplar arasındaki gerginlik giderek arttı. 1914’te Avusturya velihatının bir Sırp milliyetçisi tarafından Saraybosna’da vurulması üzerine I. Dünya Savaşı başladı.

 Osmanlı Devleti, henüz Balkan yenilgisinin sıkıntıları içinde idi ve devlete hakim bulunan Enver Paşa, Osmanlı Devletini; bir oldu bitti karşısında bırakarak savaşa sürükledi. Osmanlı Devleti başlangıçta tarafsızlığını ilan etmişti, ancak olaylar Osmanlı Devleti’nin savaşın içine sürüklemişti. Akdeniz’de bulunan iki Alman savaş gemisi Goben ve Breslav, İngiliz donanmasının önünden kaçarak Çanakkale Boğazı önüne geldi. Daha sonra Osmanlı kara sularına girdi. Osmanlı Devleti bu gemilerin satın alındığını bildirdi. Gemilere Yavuz ve Midilli adları verildi.  Bir süre sonra bu gemiler Karadeniz’e açılarak Odessa ve Sivastopol adındaki Rus limanlarına ateş açtılar. Bu olay, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşına girmesine sebep oldu. Bu durum karşısında Rusya, Fransa ve İngiltere; Osmanlı Devleti’ne savaş ilân ettiler. Başlangıçta Bağdaşma (İttifak) grubunda yer alan İtalya, bir süre tarafsız kaldıktan sonra, kendilerine vaat edilen Batı Anadolu’daki topraklara yerleşme hayaliyle Anlaşma (İtilaf) grubuna geçerek taraf değiştirdi. İtilâf Devletleri, İttifak devletlerini zor durumda bırakmak ve yeni cepheler açmak için Yunanistan ve Romanya’yı da yanlarına aldılar. Bulgaristan da Bağdaşma grubunda yer aldı. Avrupa’daki karışıklıklardan yararlanmaya çalışan Japonya da Asya’da Alman sömürgelerine saldırarak savaşa girmiş oluyordu

 

Kısaca Savaşın Nedenlerini şöyle Sıralayabiliriz

 İngiltere ile Almanya arasındaki ekonomik yarış gelir.

1. Fransa 1871’de Almanlara yenilmenin acısını unutamıyor, bu yenilginin öcünü almak istiyordu.
2. İngilizlerin Rusları Balkanlar’da serbest bırakması Avusturya-Macaristan imparatorluğunun işine gelmiyordu. Çünkü bu imp. İçinde İslâv ırkından olanları etkiliyordu.
3. Rus çıkarlarını korumaya alışan Sırbistan, Avusturya-Macaristan içinde yaşayan İslâvların topraklarında hak iddia ediyordu.

 Not: Savaşın asıl nedeni; İngiltere’nin başını çektiği bir gruplaşma karşısında Almanya’nın yarattığı gerilimdir.

 Osmanlı Devleti Birinci dünya savaşında başlıca şu cephelerde savaşmıştır.

-Kafkasya Cephesi

-Çanakkale Cephesi

-Süveyş (Mısır) cephesi

-Filistin-Suriye Cephesi

-Irak Cephesi

-Galiçya ve Makedonya Cephesi

 I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti’nin Açmış Olduğu Başlıca Savaş Cepheleri:

  Çanakkale Cephesi:

   Nedenleri :

•  İngiltere ve Fransa'nın müttefikleri olan Rusya'ya yardım ulaştırmak istemeleri.
•  İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmak istemeleri.
•  Balkanlı Devletleri kendi taraflarında savaşa katmak istemeleri.
•  Balkanlar üzerinden Almanya'ya yeni bir savaş cephesi açmak istemeleri.

 Sonuçları :

•  Savaş uzadı. ( 2 yıl )
•  Uzayan savaş İngiliz ve Fransız ekonomilerine zarar verdi.
•  İngiltere sömürgelerinde prestij kaybına uğradı.
•  Rusya yardım alamadığından dolayı Ekonomik ve Sosyal bunalıma girdi. Bunun sonucunda Çarlık Rusya'sı yıkılarak Bolşevikler İktidara geldiler(1917). ( Rejim değişikliği )
•  Rusya I.Dünya savaşından çekildi.
•  M. Kemal 'in başarılı olması, kendisine güvenilmesine ve Milli Mücadele önderi kabul edilmesine temel oluşturdu.
•  Bulgaristan İttifak bloğu yanında savaşa katıldı.

 Kanal Cephesi (Süveyş Kanalı - Mısır) :

-İngiltere'nin orta ve Uzakdoğu bağlantılarını kesmek amacıyla Almanya'nın isteğiyle açıldı.

 Kafkas ( Doğu ) Cephesi:  Bakü Petrol bölgesini ele geçirmek ve Orta Asya Türk topluluklarına ulaşmak amacıyla açıldı. Özellikle hava şartları yüzünden Sarıkamış Harekatı başarısız oldu.

 Suriye Filistin Arabistan Cepheleri:  İngilizler ve Araplarla savaşıldı.

* Arapların Halifeyi dinlemedikleri görülerek Ümmetçilik anlayışının geçerliliğini yitirdiğini göstermektedir. (Milliyetçilik etkili olmuştur)

  Romanya, Galiçya, Makedonya Cepheleri :

     Müttefik Bulgar ve Avusturya için savaşılmıştır.

 *  Irak, Kanal,Kafkas,Çanakkale,Filistin Cepheleri ana cephelerdir.

* Hicaz, İran, Makedonya, Galiçya, Romanya, Yemen cepheleri ikinci cephelerdir. 

 Birinci Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi:

İngiltere denizlerde tam bir egemenliğe sahipti ve sömürgelerinden devamlı ham madde ve insan gücü yardımı almaktaydı. Ham madde azlığından ekonomisi giderek bozulan Almanya, düşmanlarıyla baş edebilmek için geliştirmiş olduğu denizaltıları savaşa soktu. İtilâf Devletlerine ham madde ve asker taşıyan gemileri batırmaya başladı.

     Savaşın başında tarafsızlığını belirten ABD, daha sonra İtilâf Devletlerine silah, cephane ve ham madde satmaya başladı. Bunu önlemek isteyen Almanya, denizaltı savaşlarına girişti ve ABD’nin  sivil ticaret gemilerini batırdı. Bunun üzerine ABD, İtilâf Devletleri safında, Almanya’ya savaş açtı (2 Nisan 1917). Böylece savaşın kaderi değişti. Bunun sonucunda Almanya ve müttefikleri, savaşı bırakmak zorunda kaldılar. Almanya Versailles (Versay), Avusturya Saint-German (Sen Jerman), Macaristan Trianon (Triyanon), Bulgaristan Neuilly (Nöyyi), Anlaşmalarını imzalayarak savaştan çekildiler. Osmanlı Devletine ise; Mondros Ateşkes Antlaşmasın’dan sonra 10 Ağustos 1920’de Sevr Barış Antlaşması’nı imzalatmaya çalışmışlardır.

 Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları:

     28 Haziran 1914’te başlayıp 11 Kasım 1918’e kadar devam eden bu savaş Avrupa’da başlamasına rağmen, sömürgeler yoluyla 5 kıtaya yayılmıştır. Savaş sonunda;

     Osmanlı Devleti, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Rus Çarlığı ve Alman İmparatorluğu yıkılmıştır.   

     Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Polonya, Litvanya, Ukrayna, Estonya ve Yugoslavya devletleri kurulmuştur.

     Bu savaşta ilk kez; uçak, denizaltı, zehirli gaz ve zırhlı araç kullanılmıştır. Dünya devletleri bu derecede büyük savaşları engellemek amacıyla I. Dünya Savaşı sonrasında Milletler Cemiyeti’ni oluşturdular. Fakat I. Dünya Savaşı sonunda gerçek bir barış sağlanamayınca, antlaşmaların sonuçları bir sürse sonra II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına neden oldu.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA OSMANLI DEVLETİ’NİN DURUMU VE MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI

Osmanlı Padişahı; V. Mehmet Reşat I. Dünya Savaşı’nın son yılında ölmüştü. Yerine VI. Mehmet Vahdettin geçmişti.

     Savaş Osmanlı Devleti’nin birlikte bulunduğu İttifak (Bağlaşma) devletlerinin yenilgisiyle son buldu. Bulgar Kralı tahtı bırakarak ülkeden ayrıldı. Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ateşkes önerisinde bulunarak savaştan çekildiler. Her iki ülkede rejim değişikliği oldu ve Cumhuriyet ilan edildi. Savaşın kayıp edildiğini anlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önde gelenleri ve Osmanlı İmparatorluğunu savaşa sürükleyenler ülkeyi gizlice terk ettiler.

    Ahmet İzzet Paşa başkanlığında bir yeni hükümet kurularak ateşkes önerisinde bulunuldu. Antlaşma Limini adasının Mondros limanında Rauf Bey’in (Bahriye Nazırı) başkanlığındaki bir heyet tarafından imzalandı (Anlaşma devletleri adını İngiliz Amiral Caılthorpe imzalamıştır) 30 Ekim 198.

    Osmanlı Devleti için çok ağır şartların yer aldığı anlaşmanın başlıca maddeleri şunlardır.

1. Çanakkale ve İstanbul boğazları açılacak, Karadeniz’e serbestçe geçiş sağlanacak ve bu yerlerdeki istihkâmlar İtilâf Devletleri tarafından işgal edilecekti.
2. Osmanlı Ordusu terhis edilecek, orduya ait silah ve cephaneler İtilâf Devletleri tarafından denetim altına alınacaktı.
3. Sahil koruma için kullanılacak küçük gemiler dışındaki Osmanlı donanması İtilâf Devletleri’nin gösterecekleri limanlarda gözaltında tutulacaktı.
4. İtilâf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdi. ( 7. Madde: anlaşmanın en ağır maddesi idi. Buna göre istedikleri her yeri işgal edebilirlerdi.)
5. Hükümet yazışmaları dışındaki bütün haberleşme, İtilâf Devletleri tarafından kontrol edilecek; Toros tünelleri işgal edilecekti.
6. İtilâf Devletleri, Osmanlı demir yolları ve ticaret gemilerinden yararlanabileceklerdi.
7. Hicaz, Yemen, Suriye, Irak, Tarablusgarp ve Bingazi’deki Türk birlikleri en yakın İtilâf Devletleri’ne teslim olacaktı.
8. Doğu Anadolu’daki altı vilayette (Erzurum, Sivas, Elazığ, Van, Bitli ve Diyarbakır) bir karışıklık çıkması halinde, İtilâf Devletleri bu vilayetlerin her hangi bir kısmını işgal edebileceklerdi. (Madde 24: Bu madde ile Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurma fikri yatmaktadır.

Mütareke Dönemi-Gizli Antlaşmalar ve Wilson İlkeleri:

     Mütareke Dönemi; Kurtuluş tarihinde 30 Ekim 1918’den 19 Mayıs 1919’a kadar geçen 6 aylık döneme denir. Bu dönem ümitsizlik devlet otoritesinin çok zayıfladığı, azınlıkların şımardığı, sıkıntılı bir bekleyiş dönemidir. 13 Kasımda İstanbul’a düşman donanmasının girdiği yine M. Kemal de; “Geldikleri gibi giderler.” Demiştir.  Osmanlı Devleti’ni yıkma ve parçalama planları geçen yüz yıldan başlamakla beraber ilk kez kağıt üzerinde paylaşma girmeleri Mart 1915’te başlamış  ve 26 Nisan 91da Sykes-Picot (Seyko Piko) Antlaşmasına göre aşağıdaki şeklini almıştır. Yani; İngiltere, Fransa, İtalya, Rusya savaştan kendilerinin galip çıkacaklarını anlayınca, Osmanlı toprakları için şöyle bir paylaşma planı çizmişlerdi.

İngiltere:  Akka, Hayfa Limanları, Irak ve Ürdün bölgesini

Fransa: Kilikya, Kayseri, Harput, Suriye ve Musul

Rusya: Boğazlar, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi verilecekti.

     İtalya’nın saf değiştirmesi ile İtalya’ya da; Batı Akdeniz, Ege ve Konya’ya kadar olan yerler verilecekti.

     Fakat; Rusya 1917 ihtilali ile savaştan çekildiği için paylaşma planında değişme oldu. Doğu Anadolu’da Bağımsız bir Ermeni Devleti düşünüldü. Boğazlar ise ortak bir yönetim altına alınacaktı. İtalya’ya vaat edilen bazı yerler Yunanistan’a verilmiştir.

1917’de Rusya’da meydana gelen Bolşevik İhtilali sonunda, Çarlık yönetimi yıkılmıştır. Yeni yönetim, savaştan çekilme kararı almıştır. Nitekim Sovyet  Raysa, İttifak devletleri’yle Brest Litowsk Antalması’nı imzalayarak savaştan çekilmiştir (3 Mart 1918)

Bu antlaşma ile Sovyet Rusya; Osmanlı Devleti’nden Berlin Antaşması’yla (1878) alınan Kars, Ardahan ve Batum’u da geri vermiştir.

Tehcir Kanunu: Tehcir; zorunlu göç anlamındadır. Doğu Anadolu’daki Rus işgali sırasında Ermenilerin, Ruslarla işbirliği yapmaları üzerine çıkarılmıştır. Anadolu’daki Ermeniler Suriye’ye zorunlu göçe tabii tutulmuşlardır.

Örnek Test:

    Kanuni döneminden itibaren Osmanlı Devleti ile iyi ilişiler kuran Fransa, 1830 yılında Cezayir’i işgal etmiş, Osmanlı Devleti de bu durumu kabullenmek zorunda kalmıştır.

Bu durum,

I.Osmanlı Devleti eski gücünde değildir.

II. Fransa dış politikada Osmanlı devleti ile birlikte hareket etmekten vazgeçmiştir.

III. Osmanlı ülkesindeki milliyetçilik isyanları başarıya ulaşmıştır.

Yargılarından hangilerine kanıt olarak gösterilemez?

 A) Yalnız I    B) Yalnız II   C) Yalnız III

D) I ve III    E) I, II ve III

    

                             Doğru Cevap C’dir