Osmanlı tarihinde ilk ıslahat hareketleri XVII. Yüzyılda başlamıştır. Bu yüzyılda yapılan önemli ıslahatların başlıcaları şunlardır:

- I. Ahmet Dönemi Islahatları

 - Kuyucu Murat Paşa Islahatı 

- II. Osman'ın yapmak istediği Islahatlar   

- IV. Murat dönemi Islahatları                            

- Tarhuncu Ahmet Paşanın Islahatı

 a. I. Ahmet Dönemi (1603-1617):

    XVII. yüzyılın başında tahta geçen I. Ahmet kardeşler arasındaki taht kavgalarını önlemek amacıyla saltanat hukukunda değişiklikler yaptı. Bu değişikliğe göre hükümdar öldüğünde yerine hanedanın en yaşlı ve Akallı üyesinin getirilmesi kabul edilmiştir, buna Ekber ve Erşed Kanunu denir.

     Bu yasanın çıkarılmasından sonra taht kavgaları önemli ölçüde azalsa da ancak kafes usulügetirilerek şehzadelerin sancağa çıkma geleneği engellendiği için şehzadelerin yönetim deneyimi kazanamamasına neden oldu.

    I. Ahmet döneminde; Anadolu’da Celâli İsyanları yaygınlaştı. Bu dönemin sadrazamı olan Kuyucu Murat Paşa, güvenliği sağlamak amacıyla iç isyanları bastırmak için tamamen askeri tedbirler aldı. Kuyucu Murat Paşa; Anadolu'da çıkan isyanlarda 60 bin  kişi idam edilmiştir.

Kuyucu Murat Paşa aldığı sert tetbirlerle Celali isyanlarını bastırmışsa da isyanların nedenleri ortadan kaldırılmadığı için kısa  süre sonra yeni isyanlar tekrar baş göstermiştir.

Bilgi Notu: Sultan Ahmet Camisi, 1609-1616 yılları arasında Sultan I. Ahmet tarafından İstanbul'daki tarihi yarımadada Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa'ya yaptırılmıştır.  Yazıları Diyarbakırlı Seyyid Kasım Gubari tarafından yazılmıştır. Bu cami Türkiye'nin 6 minareli ilk camisidir.

Tahta geçince Padişah olanın kardeşini öldürme usulünü babası I. Ahmet gibi kaldırarak kardeşlerini öldürmedi.  

Saray dışından evlendi. (Yavuz devrinden sonra Padişahlar saraydaki cariyelerle evlenirdi.) En  önemli ıslahatı   Kapıkulu askerlerini kaldırmak istemesiydi.

 e. IV. Murat Islahatı (1623–1640):

IV. Murat tahta geçtiğinde çocuk yaştaydı. Bu nedenle yönetme yetkisini Annesi Kösem Sultan ile Sadrazam Ali Paşa kullanmışlardır. İlk işi; İstanbul'da kapıkulunun yüksek rütbeli subayları (Ocak    zorbalarını)    ortadan kaldırmıştır. Her türlü isyan belirtisini çok sert şekilde ezmiştir.

-Tütün ve içkiyi yasaklamıştır.

-Kahveleri yıktırmıştır. İran üzerine yaptığı iki seferden sonra  Anadolu'yu isyancılardan temizlemiş.

Bu dönemde özellikle Koçi Bey ve Kâtip Çelebi'nin raporları önemlidir. Koçi Bey hazırladığı raporunda devletin Kanuni Sultan Süleyman'dan sonra yaşadığı sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu detaylıca ortaya koymuş ve çözüm önerilerini sunmuştur. 

-Ancak ne var ki; Ünlü Koci Beyin ıslahat için sunduğu raporu uygulayamadan 28 yaşında ölmüştür.

IV. Murat Döneminde Yapılan Mimari Eserler: Revan Köşkü, Bağdat Köşkü, Niğde Bedesteni, Üsküdar Çinili Camisi ve Kulliyesi, Bayram Paşa Sıbyan Mektebi (Çeşme, külliye), Konya Şerafettin Camisi 

Bilgi Notu: IV. Murat döneminde; Hazarfen Ahmet Çelebi'nin kanat takarak Galata Kulesi'nden Üsküdar'a uçmuştur.

 

 f. Tarhuncu Ahmet Paşanın Islahatı:

 IV. Mehmet devrinde  Tarhuncu Ahmet 1652' de sadrazam oldu.

-Padişah mührü verirken- Paşa ne dersin: "Girit, Donanma ve bir massariftir. Masarife para yetiştirmeye taahhüt eder misin?" denildiğine bu görev Tarhuncu Ahmet tarafından kabul edilmiştir.

Tarhuncu Ahmet Paşa önce Hazineyi ele aldı.

Devlet hazinesinden çıkan paranın denetimine önem verdi,

israf ve rüşvet kapılarını kapadı.

Bütün mali defterdarı inceletti, ancak menfaatleri sarsılacak olanlar padişahı inandırarak (Padişahı tahtan indirmek için plan yaptığı iddiasında bulunularak) sadrazamı idam ettirdiler.

 Köprülüler Devri Islahatları:

Sultan IV. Mehmet (Avcı) 1648-1687 çok küçük olduğundan önce Kösem Sultan sonra da Valide Turhan Saltanat devlet yönetiminde söz sahibi olmuş. Turhan Valide Sultan Köprülü Mehmet Paşa’yısadrazamlığa getirtti.

 Köprülü Mehmet Paşa Islahatı (1648-1661):

Köprülü Mehmet paşa fitne ve fesat çıkaranları ve Kapıkulu askerlerini sıkı denetim altına aldı.  

Venedikleri yenerek Çanakkale boğazlarını açtı.

Ege adalarını aldı. Girit'e yardım gönderdi.

Erdel Beyi Rakoçi'nin isyanını basstırdı.

Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanını bastırarak Abaza Hasan Paşayı idam ettirdi.

 Köprülü Fazıl Paşa (1661–1667):

 27 yaşında babasını ölümü üzerine yerine geçti. Girit’in Fethini tamamladı. Halka ağır gelen bazı vergileri kaldırdı. Cizyenin toplanmasını düzene koydu. Orduda bulunmayan fakat ulufe alanların ödeneklerini kesti. Avusturya savaşlarında aşiret kuvvetlerinden yararlandı.

Devlet adamlarının bayramlarda padişaha gönderdikleri hediyeleri kestirdi.

Taşrada üreyen ayanların etkisini kırmaya çalıştı.

 

XVII. yüzyılda düzenlenen hareketlerin ortak özellikleri:

 Köklü çözümlerden uzak korku ve şiddete dayanan önlemlerle toplum düzeltilmeye çalışarak yüzeysel ıslahatlarla yetinilmiştir.

Sekban: Tımar sisteminin bozulması nedeniyle orduya Sekban adında ücretli askerler alındı. Bu askerler savaş zamanında asker, barış zamanında ise işsiz olduklarından halktan haraç toplamaları Anadolu'da asayişin bozulmasına ve isyanların çıkmasına neden olmuştur.

Bilgi Notu:

İltizam ve Mukataa: Fatih Sultan Mehmet döneminde tımar dışında kalan bölgelerin vergilerini toplamak için getirilen bir düzenlemedir. Bir bölgenin kanunla belirlenmiş vergisini toplayıp hazineye yatırma işidir.  İltizam: ihaleyle belirlenen sisteme iltizam denir.  Mukataa: İhaleye kaynak olan toprağa mukataa denmiştir Mültezim: İltizam (ihale) işini yapanlara mültezim denmiştir.

 

Soru - Cevap Metoduyla Tekrar:

1. Dünyanın Yedi Harikası:

1. Hindistan'daki Taç Mahal Anıt Merkezi oldu

2. Portekiz'in başkenti Lizbon'da ilan edildi yeni listeye Ürdün'deki Petra Antik kenti

3. Çin Seddi

4. Brezilya'daki Kurtarıcı İsa Heykeli

5. Peru'daki Maçhu Picchu Antik Kenti

6. Meksika'daki Chichen İtza Piramidi

7. İtalya'nın Roma kentindeki Kolezyum

2. Taç Mahal’ın mimarı:

Mehmet İsa Efendi ve Mehmet İsmail Efendi (Mimar Sinan'ın talebelerinden)

Taç Mahal Anıtı’ndaki yazıları yazan hattat: Serdar Efendi eserin yapımı için Şah Cihan tarafından İstanbul’dan davet edilmiştir.

3. Merkezi otoritenin zayıflamasının sebepleri:

1. Veraset sistemindeki değişiklikler; ekber ve erşet sistemi ile kafes usulü getirildi.

2. Yeniçeri Ocağının bozulması

3.Rüşvet ve adam kayırmanın artması

4. Yönetimde saray adamlarının ve valide sultanların etkili olmaları

4. Osmanlı ekonomisinin duraklama döneminde bozulmasının sebepleri:

1 Haktan ağır vergiler alınması

2. Köylünün toprağını terk etmesi

3. Tarım üretiminin azalması

4. Savaşların uzun sürmesi ve masraflarının artması

5. Ordunun bozulması

6. Tımar sisteminin bozulması

5. XVII. yüzyılda yaşamış ünlü halk ozanımız:

Karacaoğlan

6. İkinci viyana kuşatması öncesi Osmanlı devletinden yardım isteyen Macar kontu kralı:

Tökeli İmre:

7. İltizam işini yapan kişi:

    mültezim

8. XVII. yüzyılda Avrupa'da etkili olan ekonomik düzen:

 merkantalizm

9. 1639 da Osmanlı devleti ile İran arasında imzalanan anlaşma:

Kasr-ı Şirin

10. Tımar sisteminin bozulmasıyla orduya alınan ücretli asker:

sekban

11. Babur Şah’ın yazdığı otobiyografik ve seyahat hatıra eserin (kitap) adı Babürname

12. Bir hanedanın başta bulunduğu ve meclisin de görev yaptığı rejim: meşrutiyet

13. XVII. on yedinci yüzyılda Avrupa'daki bilimsel çalışmalardan dolayı döneme verilen isim:

akıl çağı

14. İçinde bulunan kötü durumu daha iyi duruma getirebilmek için yapılan değişiklik:

Islahat

15.  Osmanlı devletindeki resmi tarihçi:

vakanüvis

16. 17. yüzyılda Anadolu’da yaşanan isyanların genel adı:

celali

17. IV. Murat’a rapor hazırlayan devlet adamlarından biri:

Koçi Bey ve Katip Çelebi

18. Evliya çelebi'nin eseri:

seyahatname

19. Avusturya'da imparator ailesi prenslerine verilen unvan:

Arşidükü (ceser)

20.  Kutsal ittifak savaşları sonucunda imzalanan anlaşma:

Karalofça

21. Hükümdarların siyasi iktidarı kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu siyasi rejim:

monarşi

22. Geliri doğrudan hazineye giden topraklar:

iltizam

23. Osmanlı Devleti’nde bir bölgenin kanunlarla belirlenmiş vergisini toplayıp hazineye yatırma işinin ihale edilmesi sistemine:

iltizam

24. Sultanahmet Camisi'nin mimarı:

sedefkar Mehmet Ağa

25. Osmanlı devletinin Avusturya’ya karşı diplomatik üstünlüğünü kaybettiği anlaşma:

Zitvatorok

26.  İstanbul ayaklanmalarını çıkaranlar:

yeniçeri ve sipahiler

27. Coğrafi keşifler Osmanlı devletini …………. etkilemiştir.

       olumsuz

28. Lagari Hasan çelebi kimdir?  

      IV. Murat döneminde ilk defa roket ile uçan adam

30. Osmanlı Devleti’nde ikinci viyana savaşı hangi padişah döneminde yapıldı.

        IV. Mehmet

31. Cülus bahşişi ilk defa hangi padişah döneminde verildi?

Fatih Sultan Mehmet

32. Doğuda en geniş sınırlara ulaştığımız anlaşma:

     Ferhat Paşa Anlaşması

33. Ruslarla yapılan ilk resmi anlaşma:

     Bahçesaray (Çehrin) 

34.  Çınar Vakası olarak bilinen Vakayı Vakvakiye hangi padişah döneminde oldu. 

IV. Mehmet

DEĞERLENDİRME SORULARI VE CEVAPLARI

Soru 1: Duraklamanın iç ve dış nedenleri nelerdir yazarak açıklayınız?

Cevap: 

A.  DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ

1. Merkez Yönetimin Bozulması

-Yönetimin bozulması

-Kafes Usulü

-Merkezi otoritenin zayıflaması

-Rüşvet ve iltimasın artması

2. Eğitimin bozulması

-Beşik Ulemalığının ortaya çıkması

-Pozitif bilimlerin okutulmaması

3. Ordunun bozulması

-Kanun'u Kadim'e uyulmaması

-Yeniçerilerin bozulması

-Tımar sisteminin bozulması

4. Ekonominin (Mâliyenin) bozulması

-Savaşların uzun sürmesi ve yenilgiler alınması

-Ganimet ve vergilerin azalması

-Lüks ve israfın artması

-Tımar sisteminin bozulması

-Sık sık padişah değişikliği - cülus bahşişi verilmesi

B. DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ

-Devletin doğal sınırlara ulaşması

-Güçlü devletlerle komşu olunması

-Avrupalıların Osmanlıya karşı birlikte hareket etmesi (Haçlı birlikleri)

-Coğrafi keşifler sonucunda Avrupa'nın zenginleşmesi ve Osmanlı Devleti'nin elinde bulunan ticaret yollarının ve Akdeniz limanlarının önemini kaybetmesi

 

Soru 2: Duraklama Dönemi çıkan isyanların adlarını yazınız?

Cevap

DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI

-Merkez İsyanları: İstanbul İsyanları, Kapıkulu İsyanları ve Yeniçeri İsyanlarıdır

                               İstanbul İsyanlarının en önemlileri:

                                                                                     III. Murat,

                                                                                      II. Osman,

                                                                                     IV. Murat  

                                                                                     IV. Mehmet döneminde çıkan isyanlardır. 

-Anadolu İsyanları: Celali İsyanları taşrada çıkan isyanlardır.

                                  Bunlar: Karayazıcı, Canbolatoğlu, tavil Ahmet, Deli Hasan ve Kalenderoğlu gibi kişiler tarafından çıkarılmıştır. 

-Eyalet İsyanları: Osmanlıya bağlı Eyaletlerin çıkardığı isyanlardır. 

                            Bunlar; Erdel, Boğdan, Eflak, Halep, Yemen, Bağdat, Kırım isyanlarıdır. 

Not: İsyanların temel nedeni merkezi otoritenin ve ekonominin bozulmasıdır.

Soru 3: Duraklama döneminin siyasi olaylarını genel olarak özetleyerek yazınız?

DURAKLAMA DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI

-Osmanlı Devleti bu dönemde sınırlarını genişletmeye devam etmiştir.

Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı:

-1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.

Siyasi üstünlük sona erdi:

-1606 Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlı'nın Avrupa'daki siyasi üstünlüğü sona erdi.

Doğu’da İlk Defa Toprak kaybedildi:

-1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile doğuda ilk kez toprak kaybedildi.

-1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü Türkiye-İran sınırı çizildi.

Batı’da en geniş sınırlara ulaşıldı:

-1672 Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş sınırlara ulaşıldı.

-Osmanlı'nın 1683 II. Viyana bozgununu yaşaması Osmanlı'yı Avrupa'dan atma düşüncesini ortaya çıkardı.

Batı’da İlk Defa Toprak kaybedildi:

-1699 Karlofça Antlaşması ile batıda ilk kez toprak kaybedildi.

Osmanlıya Karşı Kutsal İttifak oluşturuldu:

-Avrupalı Devletler Osmanlı'ya karşı birleşerek Kutsal İttifak-ı oluşturdu.

-Osmanlı Devleti'nin ilk büyük toprak kayıpları da bu dönemde gerçekleşti.