Cumhuriyet Dönemi Parlementer Sisteme Geçiş
Cumhuriyet Dönemi Parlementer Sisteme Geçiş
İstanbul’un işgal edilmesi Padişahın ve İstanbul Hükümeti’nin elini kolunu bağladı. Bu durum karşısında Anadolu’ya kaçan Mebusan üyeleri ve Amasya, Erzurum ile Sivas kongrelerinde alınan kararlar doğrultusunda seçilen vekillerin Mustafa Kemal’in bulunduğu Ankara’ya gelerek burada toplanmalarına neden oldu. 23 Nisan 1920’de açılışı yapılan parlamenter meclisi “Milli irade ve milli egemenlik” ilkelerini esas alarak Millet iradesine dayalı, bir meclis oluşturdular. Bu cumhuriyet rejiminin temelini oluşturmak için atılan ilk adımdı. 20 Ocak 1920’de Teşkilatı Esasiye Kanunu olarak adlandırılan 1921 Anayasası ülkenin içinde bulunduğu olağanüstü şartların gerektirdiği acil ihtiyaçları karşılamak üzere hazırlanmış yirmi dört maddelik kısa bir metinden ibaretti. Milli mücadele kazınılıp barış dönemine girildiğinde “ meclis hükümeti sistemi” uygulamasında sıkıntılar yaşandı. Kurtuluş Savaşını başarıyla yürüten meclisi üyelerini yeniden seçerek 29 Ekim 1923’te yönetim biçimini cumhuriyet olarak belirledi. Bu yeni sistem ile Padişahın yönetme yetkisine ve Halifeliye son verdi. Ancak çok partili bir yönetime geçiş sağlanamadı. Bu nedenle Mustafa Kemal tarafından kurulan Cumhuriyet Halk Fırkası 1945 yılına kadar ülkeyi tek parti olarak yönetti. Çok partili yönetime anca II. Dünya Savaşı sonrasında; İsmet İnönü, Celal Bayar ve Adnan Menderes’in çalışmaları sonucu sağlandı.
20 Nisan 1924’te Cumhuriyet döneminin ilk anayasası “Teşkilatı esasiye Kanunu” kabul edildi. 1921 yılında Teşkilat-ı Esasiye’de benimsenen “güçler birliği”, 1924’te “güçler ayrılığı” ilkesine doğru değişiklik göstermeye başladı.
20 Nisan 1924 Cumhuriyet Döneminin İlk Anayasası “Teşkilat-ı Esasiye:
İlk dönemlerde cumhuriyet rejimi; laik hukuk sistemi, kuvvetler birliği ve görev ayrılığına dayanan devletçi sistemi özellikleriyle Osmanlı Devleti yönetim şeklinden ayrılmış oldu.
1921 Anayasası’nda benimsenen “güçler birliği” yeni yasada güçler ayrılığına gidildi. Devlet sisteminin Cumhuriyet olduğu benimsendi.
Milli irade ve milli egemenlik ilkesi esas alındı.
Hâkimiyetin kayıtsız ve şartsız millete ait olduğunu ve milletin tek temsilcisinin TBMM olduğunu hükme bağlayarak Monarşi ve saltanat statüsüne son vermiştir.
Nisan 1928’de çıkarılan bir kanunla “ Devletin dini İslam’dır.”, “Şer’i hükümler uygulanır.” Hükümleri anayasadan çıkarılarak laik devlet düzenine geçildi.
1937’de yapılan bir değişiklikle Atatürk İlkeleri anayasaya girerek Türkiye Devleti7nin “Cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılapçı” olduğu belirtildi.
1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası kurularak çok partili hayata geçiş yapmak istendiyse de bunda pek başarılı olunamadı. Ancak 1945’ten sonra tam anlamıyla çok partili yönetime geçiş mümkün olmuştur.
Yeni kanunda Türk kadınlarına 1930’da belediye seçimlerine, 1934’de de milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanıdı.
